O urządzaniu Niepodległej...III

  "Wam kury szczać prowadzić, a nie politykę robić!" - temi oto subtelnemi słowy był powitał Piłsudski przedstawicieli lubelskiego rządu Daszyńskiego, co mu do Warszawy przyjechali się dokonanym pochwalić. Lata całe słów tych wystawiano jako dowód brutalizacji języka politycznego Komendanta, ja zaś przede wszystkim widzę w tem dowód niebywałej irytacji, którą zapewne młódź dzisiejsza nazwałaby jeszcze więcej dosadnem słowem... I dodam, że irytacji wielce uzasadnionej...
   Jakże to? - zakrzykniecie, a Torlin już niemal zakrzyknął (w komentarzu pod pierwszą z not w tymże cyklu:). Aboż to nie był rząd wspaniale postępowy, deklarujący co najpiękniejsze w naszem dorobku ideowem i politycznem? Nie wspinający się na wyżyny myśli politycznej i społecznej naszej? To nie mamy być dumni z tego, że oto pierwszy tworzący się rząd Niepodległej zapisał w swojem Manifeście, że za Torlinem powtórzę: "powstanie państwa polskiego o charakterze republikańskim, pięcioprzymiotnikowe wybory do Sejmu Ustawodawczego, bierne i czynne prawo wyborcze dla wszystkich kończących 21 lat (to nawet teraz tego nie ma), całkowite polityczne i obywatelskie równouprawnienie wszystkich obywateli bez względu na pochodzenie, wiarę i narodowość, [..] wolność druku, słowa, zgromadzeń, pochodów, zrzeszeń, związków zawodowych i zrzeszeń, stworzenie samorządów rad gminnych, sejmików powiatowych i samorządów miejskich, organizację milicji, zniesienie wielkiej i średniej własności ziemskiej i przeprowadzenie reformy rolnej, wprowadzenie świeckiej edukacji, nacjonalizacji kopalin i lasów, ochrony pracy (8-godzinny dzień pracy)." ?
    Owszem, odpowiem, mamy nie tylko prawo, ale i obowiązek być z tego dumnymi. Tak jak z dzieła Kopernika, którego niemal nikt przez wieki nie czytał, czy dzieła Frycza-Modrzewskiego, podobnie popularnego. Bo one wyznaczają standardy, podnoszą poprzeczkę i są światełkiem w mroku kolejnym pokoleniom właściwej drogi naznaczającym... I nie zgodzę się z Torlinem, że Piłsudski nie byłby zdolny się pod tym podpisać. Z pewnością byłby zdolny, a nawet i chętny, bo to przecie nie był żaden potwór, a zdumiewająco nowoczesny polityk. Czemuż zatem, zapytacie, nie zdobył się na to? Odpowiem: bo był jednocześnie politykiem zdumiewająco, jak na doświadczenia i realia nasze, pragmatycznym i trzeźwo sądzącym rzeczywistość. Bo wiedział do czego to nas doprowadzi, wprowadzane na siłę, w tamtym właśnie czasie...
   Zawszeć, gdy do jakiej przychodzi dysputy, gdzie mi kto niemożność tego, czy owego wystawia, jako to król nasz jaki, wódz czy polityk siła by może i zrobił dobrego, jeno mu nie dostało tego i owego, a inszych przeciwieństw w bród i wszytko się zgoła zaprzysięgło na świecie, by onemu kłód pod te nogi rzucać, korci mnie by zapytać: " A cóż z tego, co miał ten król, wódz czy polityk, miał do swej dyspozycji Piłsudski w lecie 1914 roku? I co jeden, a co drugi z tem, co miał, osiągnął w cztery lata później?" 
   Czemu tak nie pytam? Ano... bo sam wiem, że to demagogią trąci, że przecie nie jeden Piłsudski na ten sukces pracował i że mało kiedy się tak fortunnie międzynarodowe układają konstelacje... Ale się układają, mniej lub bardziej fortunnie, a rzeczą prawdziwego męża stanu jest je wyzyszczeć do ostatniej kropelki... I że nie jeden Komendant pracował nad Niepodległej kreacją też prawda, ale on jeden, jedyny z tamtego czasu, a i najpewniej jeden z niewielu w dziejach naszych, umiał z tych wszystkich inszych działających stworzyć drużynę, nawet jeśli ci inni byli swemu w tej drużynie udziałowi przeciwni... Nawet jeśli byli przeciwni osobiście i politycznie Jemu, to i tak Piłsudski potrafił ich trud i staranie wykorzystać, czy do dalszego starania nakłonić, by mimo wszystko, po efektach sądząc, wychodziło, że to jedna zagrała drużyna... nawet jeśli lwia część tej drużyny zawodników, poobrażana na siebie nawzajem, a najwięcej na tego kapitana się nad niemi panoszącego, do końca żywota wolała żyć w przekonaniu, że Go przez całe życie zwalczała...
   Sierpniem czternastego roku, gdy się pokazało, że nijakiej ruchawki w Kongresówce wkraczający strzelcy nie wywołają i zdałoby się, że cały ten trud był zgoła zbytecznym i fanfaronadą jeśli nie szkodliwą, to co najmniej zbędną, a nad niedoszłemi Legionami zawisła wielce realna groźba likwidacji ze strony rozsierdzonej niepowodzeniem austryjackiej komendy, udało się Komendantowi dokonać rzeczy zgoła niemożliwej i w każdym innym czasie i miejscu nierealnej: zjednoczyć wokół idei ocalenia samodzielnej polskiej siły zbrojnej wszystkich galicyjskich ugrupowań politycznych i polityków znaczniejszych... Insza, że endecy, jak to endecy, wrychle swojej poczęli kreciej roboty i zniszczyli Legion Wschodni, ale na tamten moment, na tą chwilę arcytrudną liczyło się to, że się udało tego na Austryjakach wymusić (co nawiasem też miarą znaczenia było naszego we Wiedniu, ale o tem to mi przyjdzie kiedy jeszcze napisać z osobna), by Legiony ocalić i przydać im politycznej reprezentacji i zwierzchności w postaci Naczelnego Komitetu Narodowego.
  W cztery lata później Piłsudski dokonuje tej samej sztuki, tylko idea cokolwiek większa, gracze znaczniejsi i więcej skonfliktowani, ale cel jest ten sam... I efekt, w gruncie rzeczy też... Szczycimy się naszym okrągłym stołem sprzed ćwierćwiecza... Podług mnie wielekroć trudniejszą sztuką jest zawrzeć kompromis nie siadając do stołu i celebrując nie wiedzieć jak długie narady i obrady, uszczegóławiać punkta, podpunkta i paragrafy, lecz nie musząc nawet z przeciwnikiem rozmawiać, przewidzieć jegoż reakcje i kontrakcje, argumenta, rzeczywiste intencje i ocenić rozmiar sił za nim stojących, by onemu w efekcie przedłożyć propozycji takiej, której ów wysłucha, rozważy i stwierdzi, że ją przyjąć może i powinien...    Bez mitręgi wielotygodniowej, bo na nią czasu nie masz, a na analizę sytuacji, miast sztabu ekspertów i burz mózgów starczyć ci musi nieprzespana noc, własny stół czy biurko i własnych niewesołych myśli towarzystwo, bo nie masz wkoło siebie nikogo podobnie wielkiego formatu, kto by zamysł Twój pojmując i popierając, umiał i radą podeprzeć.
   Uczyli nas po szkołach, jakim to wspaniałym był ten rząd Daszyńskiego i jak brutalnie Piłsudski tej jaskółki swobody i powszechnej szczęśliwości zdeptał... Do dziś lwia część z nas tak o tem myśli... To ja Wam tegoż odwrócę, Mili Moi, i zapytam czyście choć raz imaginowali sobie, coż się dziać mogło, gdyby był Naczelnik Państwa tego NIE UCZYNIŁ? 
  Tego, naturaliter, wiedzieć na pewno nie możemy... Może by się to i jakiem trafunkiem ocalić udało i jaka tego dzieła część by iście wszystkie te nadchodzące burze przetrwała... Któż wie? Ale wielekroć więcej prawdopodobny jest inny scenariusz, ten który w wielce zbliżonych cyrkumstancyjach począł się realizować na Węgrzech... Że oto prawica, początkiem zaskoczona, jednoczy się i na rząd ten nastaje, by go obalić. Późniejszy o dwa miesiące i nieudany pucz Januszajtisa w Warszawie dowodzi, że nie cofnięto by się przed niczym. Podobnie jak jeszcze późniejsze: mord na Narutowiczu i krwawe zamiary względem robotników w Krakowie w 1923 protestujących. Czy mięlibyśmy wojnę domową? Najpewniej tak i najpewniej uczylibyśmy się o niej w szkołach dziś tak, jak się uczymy o Węgierskiej Republice Rad, o czerwonym i białym terrorze na Węgrzech i jego, w tysiące idących, ofiarach...
   Rzekniecie, że przesadzam, że przecie Daszyński to nie Bela Kun, a dawni socjaliści i ich sprzymierzeńcy spod znaku PSL-Wyzwolenia i Stronnictwa Niezawisłości Narodowej to nie zbolszewizowani w Rosji byli jeńcy z c.k.armii, których tam na wywrotowców przerobiono... Z pewnością... Ale logika wszelkich, jak dotąd, na świecie rewolucyj jest nieubłagana i w zasadzie stała: poczynają jej jacyś eleganccy panowie, którzy chcą "tylko" naprawić najbardziej jaskrawe zło. Zbierają się wbrew zakazowi króla w jakiejś sali gry w piłkę i odmawiają rozejścia się... i nibyż tylko tyle... Albo proszą cara, by jednak, dla narodu dobra, ustąpił i dał demokracji szansę... I potem się tworzy jakiś rząd zgody narodowej czy pojednania narodowego, złożony z eleganckich i już może trochę mniej eleganckich panów. Tyle, że rewolucyje zazwyczaj się poczynają, bo ludzie mają coraz mniej i mniej, i coraz im gorzej, aż ku takiemu przychodzą punktowi, że nie mając niemal nic, nie mają też i nic do stracenia... I ośmieleni nadziejami wiązanymi z sukcesem tych eleganckich panów, początkiem ich popierają, aliści gdy widzą, że im się nie poprawia (a z czegóż ma się poprawić, skoro już i przódzi nie było niemal niczego) i do tego pojmują, że poza rządem pozostają jako ci zupełnie nieeleganccy, tem więcej i głośniej ci nieeleganccy domagać się będą tego, czego jak rozumieją, się im należy. I potem powstaną, już zupełnie pobuntowani, i wyprowadzą tych eleganckich pod jakiś mur czy na gilotynę, bo owi są przecie ludem, a tamci ludu zdrajcami...
   Na tą zadziwiającą skłonność wszelkich rewolucyj do samoradykalizowania się zwrócił uwagi już przedwojenny nasz działacz polityczny i historyk zarazem, Adam Próchnik* , a ja nie sądzę, by cokolwiek u nas, gdyby do wojny domowej przyjść miało, mogło pójść innym, niż powszechnie we świecie, torem... A Was pytam, czy w znanych Wam cyrkumstancyjach miesięcy i lat następnych, gdzie w niebywałej nędzy powszechnej, głodzie i epidemijach chorób, przyszło nam się jeszcze zdobyć na niebywały doprawdy wysiłek, by jakie takie te granice wywalczyć i odzyszczoną Niepodległość obronić... czy stać nas było jeszcze przy tem na wojnę domową? Kto twierdzi, że tak, niechaj wejrzy na exemplum Hiszpańskiej Republiki Ludowej lat trzydziestych, która przez wojska Franco atakowana, zafundowała sobie jeszcze wewnętrzne tarcia i walki pomiędzy komunistami, socjalistami, anarchistami i kim się tam jeszcze udało...
  Ja przekonany jestem, że rząd Daszyńskiego, przy całej jego zaszczytnej misji w Manifeście Lubelskim objawionej i oczywiście wbrew jakimkolwiek zamierzeniom swoich twórców, był drogą do wojny domowej... I świetnie to rozumiał Piłsudski**, nawet jeśli co innego deklarował xiążęciu Lubomirskiemu... Dlatego też był tak na członków tego rządu wkur..., pardonnez moi... był na nich zagniewanym, że czuł, że tem posunięciem niebacznym całej jego,  jeszcze nierozpoczętej nawet misji sił wszystkich wkoło idei niepodległości zjednoczenia, mogą ludzie Daszyńskiego zniweczyć... A tym, co wierzą, że ustami tegoż rządu przemawiał Naród, przypomnę wyniki wyborów parlamentarnych. Styczniem 1919 socjaliści (PPS i PPSD jeszcze nie zjednoczone) zdobyli razem 12,5 % wyborczych głosów. Ciepłą im ręką dorzucając 17% zdobyte przez ten sam rząd składające PSL-Wyzwolenie i niech jeszcze będzie, że i PSL-Lewicy 4 procenty, to nadal razem nie mamy większości, a jakie 31,5 procenta przy 37 na endecję oddanych. Nawiasem: nic Wam to nie przypomina?
   Dorzućmy jeszcze, że te wybory nie obejmowały przecie Wielkopolski, bo tam wciąż jeszcze trwało powstanie, a los ziem tych nie był przesądzonym... Ale w czerwcu, kiedy tam ich już uskuteczniono, to wynik był miażdżący: Zjednoczenie Stronnictw Narodowych (endecja, chadecja, ludowcy etc.) wzięło tam 97 % głosów, a socjaliści 2,4%. Znakomicie zatem umiem sobie tę Wielkopolskę, relatywnie w stosunku do reszty kraju zamożną, imaginować jako centrum antysocjalistycznej irredenty i coś na kształt tego, czym dla jenerała Franco były hiszpańskie zamorskie kolonie. I uważam, że dopuszczenie natenczas w ogóle do wojny domowej byłoby wobec Narodu zbrodnią, aliści jeszcze byłoby większą, gdyby ta wojna wykopała pomiędzy byłymi zaborczemi dzielnicami przepaści, przy których podziały dzisiejsze byłyby zaledwie zabawką...
  I jedno jeszcze, na koniec już tej noty... Tej wojny domowej mięlibyśmy tak czy siak, przy każdem inszem Piłsudskiego działaniu... Znakomicie to wychwycił Leszek Moczulski:
"Tylko stanowcze działanie mogło zapobiec najgorszemu. [Piłsudski] ratował Rzeczpospolitą przed śmiertelnym konfliktem, może wojną domową i upadkiem państwa. Ratował też demokrację. Gdyby zwyciężyła prawica – musiałaby okiełznać lewicę; gdyby zwyciężyła lewica – doszłoby do rewolucji społecznej. Każdy z tych przypadków oznaczał koniec demokracji."
__________________________
* - "Stronnictwa polityczne Wielkiej Rewolucji Francuskiej"
** - a miał i dodatkowe osobiste po temu doświadczenie świeże, jak szybko się rewolucyjna zaraza pleni... Uwolniony z Magdeburga, do Berlina nie zdążył dojechać, gdy w Magdeburgu, w dwie godziny po Jego wyjeździe, wybuchła rewolta. W Berlinie, przenocowany i rankiem na rozmowy proszony, w pacierzy kilkanaście z tych rozmów wyproszony i do Warszawy czem rychlej ekspediowany, bo i w Berlinie się wszczęła rewolucyja...