O batalii xiążęcia "Denassowa" dla Europy najważniejszej, choć onemu samemu przykrej wielce, czyli cyklu naszego część dziewiąta...

  Kończąc notę poprzednią, ósmą (I, II, III, IV, V, VI , VII , VIII) tego tu cyklu naszego w zamyśle poświęconego księciu Karolowi de Nassau-Siegen, XVIII-wiecznemu międzynarodowemu awanturnikowi, a coraz i bardziej się panoramą polityczną ówcześnej Europy stającego, zapowiedziałem opisanie batalii, dla której de Nassau-Siegen został najwięcej wsławionym, choć nie była to tego rodzaju sława, którą ów zapewne pragnąłby się cieszyć.
   Posłanym będąc za uchodzącą z Zatoki Wyborskiej szkierową flotą szwedzką*, gdzie Cziczagow w wielkiej bitwie 3 lipca 1790 roku nie zdołał zniszczyć zablokowanych sił szwedzkich, dotarł de Nassau w pobliże wód Svenksundu rankiem 9 lipca. Na wodach tych, na których rok wcześniej (24 sierpnia 1789) onże sam, we współpracy z flotyllą jednostek żaglowych admirała von Krusego, pognębił szwedzkiego admirała  Ehrensvärda i tęgo ówcześnej szwedzkiej floty szkierowej poszczerbił...
   Aliści szwedzka flota szkierowa z roku 1789 i ta z 1790, nawet mimo strat w Zatoce Wyborskiej poniesionych, to nie ta sama flota...  Ehrensvärd miał wszystkiego 48 jednostek, dowodzący zaś tą flotą teraz sam król szwedzki, Gustaw III, miał ich pod swemi rozkazami 195 (5 dużych galer, 16 średnich, 153 kanonierki wiosłowe i reszta w drobiazgu). Przede wszytkiem jednak nastąpiła niemała tu zmiana jakościowa, bo w Szwedów, co się dzięki królewskiemu dowodzeniu wyrwali z, pewnej niemal w Zatoce Wyborskiej, zagłady, nowy duch wstąpił... Secundo, że i król czasu nie mitrężąc, przeorganizował swej floty, grupując jej podług podobieństwa i siły jednostek w cztery "brygady", które nazwał, licząc od najsilniejszej: "szwedzką", "fińską", "bohuslandzką" i "niemiecką".
   Ustawiwszy w centrum południowego wejścia do Svenksundu brygadę szwedzką, przydał jej po swej lewicy, od strony insuli Kuutsalo, brygady fińskiej, zaś od strony insuli Mussalo, brygady bohuslandzkiej. Północnego wejścia strzegła samotnie najsłabsza brygada niemiecka, czego zresztą na poniższej mapce**  dostrzec możecie wyraźnie.

   Z ustawienia tego wynika wyraźnie, że się król szwedzki głównego ataku od południa spodziewał, co właściwie dziwne, bo wiedział przecie, że przed rokiem de Nassau właśnie mozolnym, acz skutecznym od północy atakiem sobie wiktoryi wywalczył. No i wiedział przecie, że z tem samem de Nassauem mieć sprawę będzie. Jakimikolwiek jednak meandrami by myśli królewskie nie chadzały, "Denassowa" wyczuł dobrze, niczem dobry bramkarz karnego broniący...:)

   Rosyjska flota szkierowa, mniej liczna, bo "jeno" 159 jednostek licząca, de facto była przez wielkość swych galer i wzmocnienie 10 dużymi okrętami żaglowymi (8 fregat, 2 brygi) od szwedzkiej znacznie silniejszą, co najlepiej proporcja harmat okrętowych oddaje: 850 przeciw 450... Również i w ludziach, przewaga była przy Rosjanach: 18, 5 tysiąca przeciw 14 tysiącom. Godzi się dodać, że to nie tylko załogi okrętów, czyli głównie wioślarze (ale przecie nie niewolnicy jacy, jeno ludzie, co przy abordażach jakich, czy obronie przeciw nim, sami z bronią stawali), ale i coś, co moglibyśmy w pełni zasadnie nazwać w tem starciu piechotą morską, choć byli to zwyczajni żołnierze z jednostek lądowych. Jednakowoż w starciach, gdzie się walczyło na naprawdę bliskich dystansach, ilość muszkietów na pokładach nie była bez znaczenia...

   Jedyne, co podług mnie przemawiałoby za tym, by od południa na Szweda, dobrze między mieliznami i wysepkami osadzonego, nacierać, to byłaby może obawa de Nassaua, że jako nie wybije szwedzkiej floty do nogi, to ci mu będą z pola walki uciekać, licząc na schronienie się w Sveaborgu i tejże zapewne drogi potencjalnego odwrotu chciał rosyjski admirał Szwedom zawczasu odjąć. Być i może też były jakie u "Denassowa" myśli o tem, że jeśli zwycięży, w co nie wątpił, to samego króla szwedzkiego w niewolę dostanie, ergo akcje jego u carycy niemożebnie wzrosną, a Jekatierina mając Gustawa w garści dowolnie mogła z niem o warunkach pokoju traktować... Któż wie? Może się i marzyło de Nassauowi zostać "Księciem Fińskim", jak mógł Potiomkin zostać "Taurydzkim"? 

   Tak czy siak, gdy podszedł 9 lipca*** rankiem pod czekające go brygady szwedzkie, zdziwił go wprawdzie Szweda animusz i do walki gotowość, widać czekał przeciwnika mieć zdemoralizowanego i nieledwie w rozsypce, ale przystąpił do walki nieledwie "z marszu", czyniąc to, co we wszelkich dotychczas bitwach robił zawsze: odważnie i uparcie parł do przodu, nie oglądając się na nic...
  Jeśli przypatrzycie się mapce uważniej dostrzeżecie być może, że król szwedzki swoich brygad ustawił w łuk, nieprzesadnie głęboki, ale jednak... Takie ustawienie zaowocowało tem, że de Nassau nie mógł swej przewagi wykorzystać liczebnej, bo nie miał dość miejsca na szyków rozwinięcie i jeno czołowe galery mogły się ze Szwedem bić prawdziwie. Inszemi słowy, król szwedzki już na samym batalii początku poradził "Denassowa" wmanewrować w cyrkumstancyje zwane w wojskowości "Kannami", a o które się modlą dowódcy wszystkich od Hannibala czasów... 
   Małoż na tem! Co się brał admirał rosyjski, by na czele silniejszych swych okrętów przeciw najsilniejszym szwedzkim postąpić, to dostawał i od boku ognia od szwedzkich okrętów, ale i od harmat, których Szwedzi przytomnie wysadzili na insulach niewielkich Varisari i Sandskeret, z których ta ostatnia się zwłaszcza znakomicie w szeregi szwedzkie wpisała... Może i te baterie tam nie były zbyt liczne, ale obsługi najwyraźniej wyborne, zaś wyższość harmaty strzelającej ze stabilnego lądu, a nie z kołyszącego się pokładu jest poza dyskursem. 
   Najgorzej radziło sobie lewe skrzydło Rosjan, mające przeciw sobie brygadę bohuslandzką, która czy to dla umiejętności większych swoich, czy też i może zapału większego, nieznacznie przecie jeno przez lądowe baterie wspierana, poradziła przecie Moskali przemóc i powoli ich spychać poczęła ku południowi, ku otwartym wodom, wzdłuż wschodniego wybrzeża wyspy Mussalo. Obaj dowódcy tegoż dostrzegli i pomiarkowali zagrożenia i możności z tem się wiążące. De Nassau, rozumiejąc, że jeśli mu lewe skrzydło zepchną, to sam z kolumną środkową zostanie ze wszech stron przez przeciwnika gnębionym i najpewniej pognębionym, jeśli temu wczas nie zaradzi. Król szwedzki podobnie zrozumiał i postawiwszy wszystkiego na jedną kartę, uznał, że mu żaden atak od północy nie grozi, zatem może wesprzeć brygadę bohuslandzką, stojącą dopotąd na północy bezczynnie brygadą niemiecką. Nim przecie owi sygnałów odebrali, szyków uformowali i te nieledwie dwie mile przeciw wiatrowi podeszli, zdążył de Nassau wesprzeć swoich tymi jednostkami z własnej kolumny środkowej co się właśnie pomieścić nie mogąc w pierwszem szeregu walczących, podobnie bezczynnie dopotąd czas marnowali.
  Przyszło do walk naprawdę morderczych, nieledwie pierś w pierś, jak rzadko kiedy na morzu... Pofortunniło się Moskalom tego zagrożenia odepchnąć i linię pierwotną przywrócić, aliści stało się to z takim załóg wysileniem i poszczerbieniem, że gdy wreszcie wpodle czwartej, popołudniowej godziny nadpłynęły szwedzkie kanonierki z brygady niemieckiej, ze świeżymi i żadnymi krwi siłami, wyczerpane całodziennym bojem  załogi rosyjskie, nie umiały im sprostać... Dodatkiem, owa odtworzona linia tegoż "frontu" na wodzie znalazła się w zasięgu szwedzkiej baterii z Varisari, strzelającej tego dnia jak natchniona...
  Ano i tak owo właśnie lewe skrzydło rosyjskie załamało się pierwsze i zepchnięte tym razem już na otwarte wody Zatoki Fińskiej, poszło w rozsypkę. Odsłonięte i na wpół okrążone rosyjskie centrum zaczęło się chwiać i de Nassau uznał, że pora na odwrót, ale czy wieść ta nie została przekazana skrzydłu prawemu, czy też walczący tam tegoż ordonansu nie dostrzegli, dość, że pozostali najdłużej osamotnieni na placu boju, ceny też i za to płacąc najstraszliwszej. 
  Nie dość było tejże Szwedom masakry i ruszyli za uchodzącymi w pościg, kończąc bitwy całej dopiero ze świtu 10 lipca nastaniem, już na wodach otwartych, gdzie pojedynczych nieraz doganiano galer i ich zdobywano, bądź niszczono.
   Ogółem stracił de Nassau 53 jednostki, czyli trzecią część swoich sił, w tem najwięcej właśnie największych, a z fregat nie dość, że dwóch z ośmiu mu zatopiono, to trzech kolejnych luboż zniszczono luboż zajęto, gdy na mieliznach osiadły. Ludzi przetracił blisko 10 tysięcy, z czego siedem tysięcy w niewolę poszło. Zaiste wziął król szwedzki pięknego rewanżu za wszystkie poprzednie porażki swoje, prawdziwej onym sprawiając fińskiej łaźni!
   Nie ta jednak rzecz była tejże batalii skutkiem najważniejszym... Straty w okrętach szło w rok, czy dwa, szkutników wysileniem niemałym, przecie odbudować, podobnie jak z załogami... Ale padł prestiż floty rosyjskiej i Jekatierina zrozumiała, że teraz już nie będzie mieć przeciw sobie króla z chwiejną i buntującą się armią, a przeciwnie: że naród murem stanie za królem i czort jeden wie, jak dalsze zmagania przebiegną. Nie wiemy też, jak wielkiego upadku ducha musiała ta klęska po rosyjskiej stronie przysporzyć, ale domniemywać możem, że niemałego... Na południe, do wojsk i flot z Turkiem walczących caryca w ogóle zabroniła tejże przekazać wieści, sama jedna jednemu Potiomkinowi jej obwieszczając pod najściślejszym sekretem, znać że się spodziewała, że wieść o tem mogłaby siła złego na południu poczynić...
    Rydel w swojej de Nassaua biografii przytacza pocieszający list od Jekatieriny, jakiego miał ów otrzymać. Jeśli ów szczery, to nawet i może by ładnie o niej świadczył, aliści rzeczywistość była taka, że po owej klęsce niezadługo wziął de Nassau dymissyi i nigdy już więcej we flocie czy armii rosyjskiej posady nie dostał, a pewnie i nawet nie szukał... Jekatierina tymczasem rozumiejąc, że wojna na dwa fronty okrutnie jest niebezpieczną i teraz, po szwedzkiej wiktoryi, stanie się nią jeszczeć i więcej azardowną, pomimo, że tam nigdy bodaj więcej niźli 40-50 tysiąców wojska nie było angażowanego, uznała, że czas na pokoju zawarcie, by móc się całą potencyją przeciw Turkowi obrócić.
Nie pisałem tu tego, ale dwukrotnie w tej wojnie zdarzało się, że eskadry z Kronsztadu słane wokół Europy przeciw Turczynowi, nawet i z Sundu zawracano wobec jakich nowych zagrożeń przez flotę szwedzką czynionych... 
   Przed ową batalią sondował król szwedzki możności traktatu pokojowego i dostał responsu takiego, że w zasadzie by się i może caryca godziła na powrót do stanu rzeczy wojnę poprzedzającego, czyli by każdy pozostał przy swojem, aliści żądała i amnestii dla uczestników niesławnej antykrólewskiej konfederacji z Anjala, czego Gustaw ścierpieć nie mógł. Przekazał jednak i od siebie, że iżby od tegoż jednego caryca odstąpić raczyła, ów pokoju podpisze z największą radością...
  Wygrana na wodach Svensksundu pozornie zmieniła w tym względzie niewiele, jeśli o dalsze rokowania idzie. Poparcie dla anjalczyków, ma się rozumieć, zniknęło z porządku obrad natychmiast, aliści prawdziwym króla sukcesem było coś zupełnie innego: oto doprowadził wiktorią swoją do cyrkumstancyj, w których niegłupia przecie Jekatierina pomiarkowawszy, że dwóch ciastek naraz jeść się nie da, od Szwecyi i spraw szwedzkich odstrychnąć się zgodziła, uroczyście w pokoju pospiesznie w Värälä zawartem przysięgając, że się we szwedzkie wewnętrzne sprawy odtąd już mięszać nie będzie... 
  O tem, jakże się cała ta sprawa dla nas na korzyść obrócić by mogła, pogdybamy sobie w nocie następnej...
_____________________
* - czyli opartą na galerach, kanonierkach wiosłowych i drobniejszych, ale też wiosłowych jednostkach, flotą przybrzeżną, znakomitą w operowaniu pomiędzy szkierami, czyli wysepkami, skałami i mieliznami północnych i wschodnich wybrzeży Morza Bałtyckiego. Szybciej uchodząca flota żaglowa zdołała dotrzeć do Sveaborga, zwanego dziś Suomenlinna, Fortecą Finlandii, której powtórzony filmik pod pierwszą czerwoną kropką się skrywający, ukazuje.
**- mapka zapożyczona z książki Edmunda Kosiarza "Wojny na Bałtyku X-XIX w." wydanej przez Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1978
*** - spotyka się w literaturze datę i o dzień wcześniejszą, widocznie niektórzy przyjmują za nią datę wyjścia floty rosyjskiej spod Fredrikshamnu.

             
                                   ................