O październikowych czynnościach gospodarskich...

Do upublicznionych już wyimków  (styczeń,  luty,  marzec,  kwiecień,  maj, czerwiec , lipiec , sierpień , wrzesień ) z xięgi Imci Teodora Zawackiego sub titulo "Memoriale oeconomicum" z 1616 roku, swoistego poradnika dla ziemian dawnych, przyjdzie nam dzisiaj porad dla października dołożyć, czego czynię, by najrychlej, aby mię nie zarzucił nicht potem, żem nadto późno upublicznił i onemuż się roboty na grudzień przeciągły...:)

"Października sprawiwszy swe wino bez szkody,
Winiarz, kufy dolewa, a tu prawie Gody.

- Kapustę rąbać, jarzyny wybierać, rzepę wykopywać około św.Jadwigi*, w ostatniej kwadrze i pomierzyć; cebulę popleść, czosnek. W wieńce cebula ma być po półtora łokcia pleciona, dwiema abo trzema rzędoma, jeśli drobna, jednym jeśli rosła cebula; a pierwej ją, niż w wieńce wiązać, korcem mierzyć i potym wiele wieńców spisać.
- Stawy łowić około św.Gawła**, a pisać zawżdy kiedy który staw spuszczą i którego roku.
- Rzepę do wędzenia wieszać na tych miejscach gdzieby nie przemarzła.
- Liście i nać od jarzyn na kupy zbierać i na piętrach [prętach -Wachm.] rościełać, aby przesychała dla bydła i świni, które potym zimie dawać warząc to [...]
- Cudzoziemskie drzewka do ciepła wstawić.
- Beczki na kapustę gotować i na wino, komu się rodzi.
- Wino zbierać gdy śron na nie raz abo dwa przypadnie, że skórkę na nnim zmiękczy.
- Laszczki [leszczyny-Wachm.] wybierać, macice winne gnojem okładać gdzie się rodzi.
- Na ogrody gnój rozwozić i przyorywać, także na role, na których przyszłego roku jęczmień ma być.
- Grochowiny i słoma od wyki ma być koniom dawana, zmieszawszy z sianem, przed Bożym Narodzeniem, pomaga na robaki.
- Siemiona lniane, konopne, także nasienia ogrodne wszelakie: rzepę, rozsadę, cebulę, marchew, pasternak, pietruszkę i inne wszelakie nasienia, także ogródkowe etc. to wszystko pomierzyć i drugie poważyć i na piśmie mieć.
- Może jeszcze szczepić wiśnie i insze drzewka owoc z kostkami [pestkami -Wachm.] noszące.
- Jąderka*** siać,
- Kapustę w głowach, także kapustę włoską**** i czarną chować do piwnic.
- Jabłka, także i gruszki, które się jeszcze nie otrzęsły, trząść abo zbierać i pochować, drugie posuszyć, także śliwy na lasach i grzyby przy piecu.
- Zasiewki tak dworskie jako i chłopskie objechać; także też ugory i sprawę około rolej opatrzyć kiedy czas.
- Po św.Jadwidze siać nie ma, kto by jeno chciał mieć pożytek.
- Pasternaki, marchwie, chrzany, pietruszki i insze korzenie do żywności potrzebne, rządnie na zimę pochować na swoje przystojne miejsca, pomierzywszy, a zbytek przedać. Rzepę także do dołów chowając, korcem mierzyć, także chmiel oskubawszy i zmierzywszy rządnie pochować.
- Drzewa też może: jabłoni, gruszkowe, wiśniowe i inne twarde przesadzać.
- Bukiew i żołądź na św.Michał***** zbierać.
- Stare kury i kokoszy w jesieni jeść, a młode chować.
- Po św.Gawle mięso wędzić i w beczki solić.
- Gruszki, które się w jesieni dostawają, trzeba je w Październiku zbierać, gdy piękna pogoda i sucho.
- Wszelakie owoce, gdy przybywa miesiąca, nie psując gałęzi trzeba obrywać [...]
- Sieczkę dla bydła rzezać.
- Kapustę w beczki solić.
- Chróst [pisownia oryginalna -Wachm.] rąbać na palenie w ostatniej kwadrze.
- Na niektórych też miejscach role i ogrodne pola przed zimą bywają odwracane, dla przyszłego letnego i jesiennego siania.
- Liście gdy nierychło opada, znaczy twardą zimę.
- Pod ten czas trawa bydłu nie jest pożyteczna, bo je tylko roztyka i brzuch im napełnia, a nie wiele posila.
- O tym czasie bydło i cielęta poczynają chudnieć, przetoż potrzeba im zgonin, plew czasem przydawać, gdy się młóci.
- Który poddany o tym czasie domu nie poprawi, takiemu o Bożym Narodzeniu w nawiętszy mróz uczynić taką dziurę, coby u sąsiada lata doczekał.
- Około świni i chudzików porządek być ma, aby tego było na potrzebę do karmienia i uprzedzać a karmić je słodzinami, chmielinami i kuchami [dziś byśmy prędzej rzekli: makuchami- Wachm.].
- Kędy sady są, starą drzewinę, wiśninę zbierając palić, z tych najlepszy popiół; a jeśli nie zbutwiała, łoża do ruśnic abo insze statki z niej dać robić.
- Dla kurów poślady chować, coby nie poprzały; kędy się prosa rodzą jagły tłuc i miękiny [łuski i plewy zbożowe oddzielane od ziarna przy młóceniu i wianiu-Wachm.] chować, bardzo dobre są dla świni.
- Który włodarz pośledz [najpewniej o poślad idzie, czyli o ziarno gorsze, ptastwu domowemu przeznaczone -Wachm.] zasieje, abo która [niewiasta - Wachm.] [tę] robotę zrobi, chłostę, także i chłopu [...]
________________________________

* 15 Października
** 16 Października
*** Tu rzecz jest arcyciekawą, bośmy doszli do jednego ze znaczeń pradawnych, gdzie jądro, jąderko znaczyć będzie wszelkie ziarno owocu znajdujące się w pestce, której nawiasem Zawacki sam wiersz jeden wyżej jeszcze kostką zwie. Poprzednik Zawackiego w tem poradniczym dziele, Jędrzej Trzycieski, co Anno Domini 1549 wydał był jako pierwszy poradnika takiego sub titulo "Księgi o gospodarstwie" pisze z kolei, że pestki śliw jeszcze i w listopadzie sadzić można. Tu jednak mam ja tejże wątpliwości, czy Trzycieski aby, któremu zasługi krzynę ujmując, powiedzmy też szczerze, że to z włoskiego tłomaczył, nie zaś oryginalne dzieło praktyka rodzimego stworzył, nie błądzi aby, nie akomodując jako się należy italskiego novembra do klimatu naszego...
**** Uwagi łaskawej Czytelników Miłych ten passus polecam, bo jednym z dowodów on będzie, jakże się chyżo nowinki przez Bonę zaprowadzane krzewiły... Xiążka Zawackiego z 1616 roku, a pisze o tem, jakoby o rzeczach już zadomowionych, nieledwie w wiek po tem, jak Bona do nas przybyła, a w pół po jej skonie...
***** Niemal widzę to, jako sobie Zawacki o tem przypomniał, październikowych porad pisząc, że o tem wrześniem piszęcy przepomniał...:) Boć Święty Michał to przecie 29 Września...