O marcowych czynnościach gospodarskich z wystawieniem autora jako i poradniczka jegoż...

  Wystawialiśmy tu już podobne porady dla stycznia i lutego, tandem za koleją bieżąc, pora nam porad przypomnieć marcowych, by ziemianie wszyscy wiedzieli czem im pora się trudnić, nie wchodząc w to, zali owi paniami, czy panami na hektarach, czy na balkonowych skrzynkach lun doniczkach:) Nim przecie k'temu przejdziemy słów kilka o dziele, z któregoż czerpiemy, bośmy jeno titulum i autora w przypisie wspominali. Otoż i owo dzieło:


  Nic to, że reprint, nie oryginał, choć i reprint nakładem Akademii Umiejętności wydany w roku (1891) tak dawnem, że dziś sam już zabytkiem zacnym...
   Słów dwóch o autorze skryślić przyjdzie, bo już tytułowa karta czytelnikowi spółcześnemu dwóch zagadek czynić może... Pierwsza to owe "z domu Rogala", gdzieśmy u niewiast za mąż idących podobnym nawykli wyznaniom, nie zaś mężowi statecznemu. Tu jednak o dom w rozumieniu herbu, klejnotu rodowego idzie... Wtóre, to niespotykane, a przynajmniej nieczęsto podkreślanie owego szlachectwa, co się duszy podejrzliwej zaraz parweniusza jakiego domyślać każe, luboż persony, której ten klejnot może w jakiem jednak podejrzeniu...

   Ano i nie bez kozery te podejrzenia, boć dziad onego, Mikołaj z Zawad po szlachecku niechybnie się wojaczką parał i może dla tej przyczyny gospodarzenie mu nie szło. Przedał tedy wioszczyny rodowej i do Krakowa się był przeniósł, gdzie syn jego, Stanisław na Jagiellońskiem Uniwersytecie profesorem został medycyny i filozofii.
   Niemała w tem z pewnością i Imci Mikołaja zasługa, że syna do Padwy na nauki posłał, niechybnie wyrzeczeniem to było familiej wielkim dla ekspensu swego, aliści jak widać, nie bez in futuram nagrody... Ano i temuż Stanisławowi Zawackiemu król jegomość Zygmunt August, najwidniej za staraniem samego zainteresowanego, herb rodowy odnowił przywilejem osobnym, jako że podług tegoż przywileju herb ów został "przyćmionym"... Domyślać się jeno możem, że to o ów żywot de facto mieszczański i o ową praktykę lekarską Imci Profesora tu szło...
   Nie dziw zatem, że jego z kolei syn takiej wagi do klejnotu przywiązywał. O samem Teodorze wiemy niewiele, ponad to co z xiąg jego wynika samych... Wiemy, że wielu jeszcze i inszych gospodarskich i prawniczych xiąg był autorem, z których jedna przynajmniej ("Processus iudiciarius Regni Poloniae" z 1612) niemałem się cieszyła wzięciem, aliści gdzie ów tej wiedzy prawnej nabył... rzec trudno... Nie w Krakowie, bo go "Liber promotionum" universitas krakowskiej nie wspomina... Wiemy, że za młodu jeździł po Niemczech, Włoszech i Francyi, co i możebne, że wzorem ojcowym za naukami, przecie tam mógł jeno z przydatnych u nas, prawa kanonicznego i rzymskiego liznąć, nie zaś polskiego, które już naówczas wielce było Europie odrębnem i osobliwem...
   Tak czy owak, nie w tem zatrudnienie nasze... Dziś, za Imci Teodorem Zawackim przytoczyć mi przyjdzie fragmenta z marcowej "Pamięci robót i dozoru gospodarskiego", by każdy mógł względem obejścia czy majątku swego przepatrzyć, zali nie przepomniał o czem, by się na pośmiewisko u sąsiadów nie podać...:)
 - W tym miesiącu poczynają kury, gęsi, kaczki znowu jajka nieść. a czasem też i na końcu Lutego, jako czas ciepły, abo lato blisko następuje. Starać się tedy, aby jako naraniej kokoszy były nasadzone i kurczęta wylęgły, abowiem się tym prędzej uchowają.
-  Jedennastej niedziele po Bożem Narodzeniu* ma być pług na rolej.
- Tegoż miesiąca szałwią, rutę, majeran i insze tym podobne ziółka sieją i przesadzają, melony, także ogórki i banie.
- Także może 24 dnia Marca gruszki, jabłka, pigwy, morwowe drzewa szczepić i sadzić; może też jedlinę, dębinę szczepić.
- W Marcu, gdy róża polna trzy dni albo sześć przed pełnią będzie przesadzana z miejsca na miejsce przez trzy lata, będzie miała na sobie różą cielistej farby i bardzo pachnącą[...]
- Okopuj drzewa w Marcu, lej wodę w doły, niech będzie korzeń tak wilgotny aż okwitną, tedy im nie będzie szkodził grad ani mróz.
- Wierzbę obcinać dla grodzenia i sadzenia na nowiu tego miesiąca a trzeba prędko obcinać, póki w nią miazga jeszcze nie wnidzie; obciąwszy, w wiązki ją zebrać i postawić i tak przez tydzień abo dwie niedzieli niechaj stoi, aż wyschnie; choćby też tak stać miała aż do letnego siania a potym ją w wodę włożyć, gdy płot będziesz miał pleść.
- Cielęta odsadzać w wtórej kwadrze około pełniej.
- W zbożu zielska wyrywać
- Na jęczmień, len, kapustę i konopie gnój wozić, kto tego przed zimą nie uczynił.
- Groch i wykę w ostatniej kwadrze siać, abo przed nowym miesiącem**, około środopostnej niedziele, także i owies, jare żyto i jęczmień marcowy.
- Na len kto przed zimą nie orał, może to jeszcze w Marcu uczynić, skoro śnieg znidzie i skoro się będzie godziło orać; potrzeba jednak pierwej dobrym gnojem ziemię nawieść, gdzie go masz siać i worać go w ziemię.
- Skoro śnieg zejdzie, łąki, ogrody wymiatać, grabić, wyprżatać, kretowiska przydeptować, zamiatać, zrównywać, aby trawa róść mogła; około łąk przekopy kopać i stare wybierać.
- Kapustne pozne nasienie przed św. Gertrudą*** siać.
- Pszenicę jarą w Wielki Tydzień siać
- W ogrodach kopać, grabić, rozmaitym nasieniem i jarzynami zasiewać, jako są: cebula, ogórki, pietruszka, rzepa, marchew, ćwikła, chrzan, pasternak, kuczmerka****, sałata, rzepnica***** też nie zła dla oleju, dla czeladzi domowej i insze do kuchni należące jarzyny, jeśliże w Lutym zimno było i nie godziło się siać.
- Różą sadzić.
- Śliwowe i wiśniowe drzewa przesadzać.
- Na nasienie cebulę, pietruszkę, marchew i insze sadzić pod pełnią[...]
- Skoro puści*****, o nasieniu myślić, siać i nieodrywać się od siewu.
- Grodzić na ten czas, póki siew nie nadciągnie, a tak, aby na drugi rok grodzić nie trzeba było.
- Świniom dzięgiel z korzeniem, zaraz po Wielkiejnocy w picie kłaść, bo im to zdrowo i zdychać nie będą.
- Owce na pole znowu wygnać, gdzie na polu przez lato bywają dla gnojenia rolej.
- Więcierze na ryby zastawiać i na wiosnę na rzekach szczublęta, karpięta i wszelaki drób łowić i stawy tym rybić abo też przesadzać z stawków w pierwszej kwadrze miesiąca nowego abo przed pełnią.
- Straż też mieć dla ryb w stawiech i w sadzawkach i kędyby po polu jakie jeziorka były, nie tylko na wiosnę ale i lecie, bo w ciepłą wodę rychlej chłop webrnie i ukradnie.
- Budowanie wielkie na wiosnę zaczynać; rzemieślnika do budowania, dranic, drzewa, tarcic, gontów i do wszelakich robór najemnego na wiosnę, kiedy dzień wielki, jednać a swymi poddanymi zimie i w jesieni i na wiosnę robić może, który osiadły, abo którego doma zawsze chowa.
- Ugor orać poczynać kędy nadalszy pierwej, dla paszej, zwłaszcza kiedy czas na paszą, a tam kędy nagnojone role, pośledz orać, dla pasz i sian, bo na wielu miejscach może siano posiec toż orać.
- Jęczmień siać przed Wielkąnocą abo po Wielkiejnocy, według pogody i zwyczaju kraju każdego.
- Do pszczół dojzrzeć, gdy jasny dzień jest.
- Wino odkrywać, gdy suche i jasne niebo; także winnice wyprzątać, okopywać wino etc.
- Powrósła na zboże dla przyszłego żniwa czynić i na poszycie, na domy, snopki wiązać.
- Mąkę dać mleć, bo taka przez lato leżeć może, gdy kto w Lutym dla potrzeby przez cały rok nie da jej zemleć.
- Statków, szkut dojźrzeć, aby zawsze całe były.
- Od Wielkiejnocy aż do św.Jakuba******** trą się rozmaite ryby, dla tegoż pod ten czas wielkiemi sieciami szkoda ryb łowić, aby stawy nie opustoszały.
- Na Zwiastowanie Panny Maryi********* abo w rychle potym wychodzi ryba z głębiej na szerokość wody.
- W Marcu może być sadzona cebula młoda, około grząd abo zagonów, a nasienie cebulne można siać w pośrzodek; z tej sadzonej będzie potym wielka cebula, a mała, która była pośrzodku siana, może także być na przyszłą wiosnę sadzona, aby więtszą urosła.
- Dzikie kaczki strzelać i łowić, gdy zaś do nas przylecą.
- Młodym kurczęta sadzić, bo takie najlepsze są, które się w Marcu wylęgą, bo się mogą prędzej wychować a niż te, które się w Sierpniu wylęgają abo potym, gdy chłodne czasy następują.
- Malonowe nasienie sadzą pospolicie dwie niedzieli przed Wielkąnocą abo później, gdy już mrozów nie bywa, bo prędko wymarzną[...]
- Gdy chleba kto przed nowem skąpo ma, może z owsa, z tatarki, z prosa, z soczewice, z bobu, z wyki, zwielogrochu, z jabłek, z gruszek chleb czynić[...]
- Brunatne fiołki rodzą się w Marcu, z których dobre gospodynie sok, olejek, cukier, wódkę, ocet, konfekt i insze rzeczy do swej apteczki domowej, czynić mają[...]
- Rozsada bywa siana w Wielki tydzień a przesadzają ją na św.Urban**********. A trzeba jedną od drugiej na półtory stopy sadzić, aby jedna przed drugą rość mogła, a gdy podroście, trzeba ją często okopywać, póki się w ziemię dobrze nie wkorzeni[...]
___________________________

* a zatem po 11 Marca... No i "niedziele" pojmować jako tydzień upraszam, nie zaś jako wezwanie do przykazań łamania...:)
** księżycem
*** 17 Marca
**** skrzyp polny
*****  za dykcyonarzami zdałoby się może, że to kapusta... ściślej brassica rapa oleifera, aliści to o rzepik idzie, któren się takoż pomiędzy kapustowate (jako i rzepak -brasica napus oleifera) liczy
****** podług mnie, Autorowi o glebę idzie, że jako przódzi mrozami skowana, teraz się na ziarno roztworzy...
*******25 Lipca
******** 24 Marca
*********25 Maja