O zażynku i dożynkach...I

 Z uroczystości dwóch, co żniwa dawne w Polszcze niczem klamrą  spajały od pokosu pierwszego po kłos ostatni z pola wyzbierany, pierwsza, czyli zażynek, przepadła nam w dziejowej pomroce i dziś kogo by w Polszcze nie spytać o obyczaje żniwne, jeno już o dożynkach tylko rzec co będzie umiał...
   A przecie nie sposób było żniwowania zacząć, dopokąd gospodarz, nie pozdrowiwszy żniwiarzy, flaszy nie wydobył i wszytkich nie uczęstował. Mus przy tem było i na zagon pokropić, a podług obyczaju jednego na krzyż, a podług inszego jeno przed pierwszem pokosem. Był i gdzieniegdzie obyczaj samej kosy wódką natrzeć, by "się napiła" to i "krwi szukać nie będzie"... W rogu zagonu na jakiej chuścinie kładziono chleba skibkę, by plon był jak nawiętszy, bo przecie wiadomo, że "kto ma żytko, ten ma wszytko":))... W czasach, gdy jeszcze sierpami żęto, najpierwsza ruszała w pole przewodząca żniwującym postatnica, czyli niewiasta w sierpie najwięcej obrotna... Jeśli to te czasy, gdy już  kosa na polu rej wodziła (za sprawą najwięcej górali-bandosów w Polskę za chlebem z kosą wędrujących)... to ruszał pierwszy kosiarz, przodownikiem zwany, które to miano bodaj jako jedyne z tego zażynkowego obrządku się do czasów naszych przechowało...
   Przepadł  ów obyczaj, zapewne i temuż że to pracy ledwo był początek, my Polacy bowiem wielekroć więcej onej pokończenie świętować wolimy, a mało które ku temu więcej święto akuratne, niż dożynki właśnie... Przy tem dawniejszym czasem niepodobieństwem było, by onych w ostatnie niedziele sierpniowe, jako dziś najwięcej, odprawować, czy nie daj Bóg, nawet i wrześniowe! Kto na Matki Boskiej Zielnej nie miał już zżętego, a daj Boże i zwiezionego do stodół, tego okolica za marnego miała gospodarza...:( Byłoż i proverbium stosowne: "A na Wniebowzięcie pokończone żęcie"...
  Ach, dożynki dawne! Cóż to za cudowności czas... jeden z niewielu, gdy się chata z dworem pospolitowała, gdy nie honor było dziedzicowi z postatnicą nie zatańcować, a dziedziczce z przodownikiem!:) A częstokroć i panicze młodzi się za parobków przebierając, wielce radzi byli się zabawiać między włościanami...:) a jak mniemam, między włościankami jeszcze radziej...:) Przy tem mało które święto tak radosne, a tak spontaniczne, że byś i kraj zwędrował cały, mało gdzie dwóch takich samych obchodów byś napotkał :)
  Bodaj jeden wieniec i chleb z nowej mąki pieczony drugi, dziedzicowi wręczany* to elementa wspólne w Polszcze całej, choć wieńce już różne, bo jedne niczem czapa jaka paradna, piramida zgoła z kłosów pleciona z kwiatami, jabłkami, jagodami, jarzębiną kraszona, czy i orzechami złotą farbką malowanemi, luboż i piernikiem:)), wtóre skromniejsze z samych kłosów i nie do ubierania służące , a za kształt koło biorąc, do niesienia między żniwiarzami przeznaczone były... Wiadomo, że tego wieńca i dni parę szykowano na uroczystość pryncypalną, a że natura ludzka lgnie ku zabawie, temuż kompanija z pól schodząca onego jeszcze przecie nie mając, już i z byle czego, najczęściej z kilku bodaj kłosów ostatnich zżętych plotła jakiego prowizoryum, w Wielgiej Polszcze jeszczeć i pępkiem zwanego:). Na Mazowszu przeciwnie, nie splatano zżętych, jeno tych kilka kłosów na polu ostawiano, zawiązujac jaką kolorową kitajką, kładąc czasem między nie chleba kromkę, monetę, czy kwiaty. Zwali to Mazurowie "strojeniem przepiórki", a spomnieć się tu godzi, że po całej Polszcze przepiórki w zbożu najdowane za nietykalne przyjmowano... Skaleczyć taką kosą zły to był znak, temuż i często przódzi jeszcze onych wyganiano, czasem nawet i przyśpiewując przy tem:
              Hej, wyleć, wyleć, raba** przepiórko,
              Bo już nie wyjdziem w to czyste pólko.
   W Małej Polszcze czyniono podobnie, jeno miast "przepiórki" strojono "kozę" z tąż odmianą, że onej na końcu ścinano. Przy tem owo żniw pokończenie bodaj jedyną w chłopskim żywocie było chwilą, gdzie można było ekonomom uprzykrzonym, czy i dziedzicowi samemu kapkę podokuczać, w pełnem majestacie obyczaju i powszechnego na to przyzwolenia, a biada temu panu, cożby się o to na poddanych swoich sierdził, bo to jeno by onego na śmieszność powszechną wystawiało...
         "Bijmy pana gałami***,
           bo przewodził nad nami!"
   wyśpiewywano, nierzadko przy tem krępując onego powrósłami i żądając jakiego zwyczajowego za uwolnienie okupu:)
   Wieniec upleciony we wsiach jednych najpierw noszono do kościoła, by go poświęcić, gdzie indziej, jak w Radomskiej ziemi zachadzano z niem do sołtysa, któremu znów oblig był koguta swego do wieńca przywiązać, a pół wsi baczyło pilnie, zali ów kokot, ochłonąwszy od onego nieproszonego zaszczytu:), nie pocznie ziarenek z wieńca wyskubywać... Jakoby jeszcze i zapiał przy tem, radości powszechnej nie było końca, boć trudno o więcej widomy prognostyk zbiorów dobrych na rok przyszły...:)
  Na koniec wyruszano gromadnie i paradnie do dworu, na dożynek część pryncypalną, aliści o tem już w nocie następnej, bo by nam się ta ponad miarę wszelką rozrosła...:)
_______________________
* czy ogólniej: Gospodarzowi bardzo szeroko rozumianemu... nawet i jako król, któremu na Wawel corocznie każdy wójt krakowski tego chleba na srebrnej niósł tacy.
** raba- pstra
*** szyszkami ostowymi, czasem misternie wplecionymi w powrósła słomiane...