O trybówkach...

 Lat temu parę już, gdy licznym, osobliwie młodym, angielski i irlandzki chleb zapachniał , i mnie to dotknęło, bom z dnia na dzień z nagła musiał rękodajnych dwóch pożegnać, ku strapieniu niemałemu, bo to przecie i robota ugodzona, i termina. Nie dziwota zatem, żem był w alteracyi niemałej, ano i w tem stanie cosi żem tam o trybówkach zamruczał pod nosem, na coż mię insi  indagowali cóż to za dziwo... Onych żem pojaśnił, dyskursu tem w on czas budząc niemałego, tedy się nie godzi, by Lectores moi w tem względzie gorzej mieli być edukawani niźli czeladź moja, ergo dziś nam się w czasy cofnąć wieków średnich, gdzie bodaj cech każdy w statutach swoich trybówek obmyślił.

  Owoż mechanizma warsztatami dawnemi rękodzielnymi kierujące takie były, że nim się u mistrza czeladnik zadomowił, ugadywano się najsamprzód na czas próby niejakiej, najczęściej na jedną luboż i dwie niedziele liczony. Szło przy tem nie tyle o to, by się ów do rzemiosła wdrożył, ile by cyrkumstancyj wszytkich poznał, takoż i towarzystwa domowego, bo że majster może i o złotym sercu, przecie może połowica onegoż jędza?* Luboż insi czeladnicy-psotnicy onemu nowemu ponad miarę dokuczać będą? A może i jejmość karmi podle? Abo onemu gdzie spać dadzą, gdzie z dachu kapie, a siennik arcypodły? Tego wszytkiego by rozeznać właśnie, czasu próbnego sobie strony dwie naznaczały i jeszli się po tem czasie czeladnik ani nawet probować dalej ugadywać nie chciał, nie śmiał go mistrz nijakim sposobem k'temu przymusić!

  Naturaliter, się to jeno czeladzi nowej tyczyło, boć jeśli majster terminatora od maleńkości chował, tedy onemu nic się w domostwie nowego już ukazać nie mogło, tedy ów miał po egzaminie swoim czeladniczym święto prawo odejść luboż i pozostać, przecie onemu nikt na myszlenie takie dwu niedzieli nie dawał!

  Cóż jednak było dalej? Zaliżby czeladnik do warsztatu był przywiązany niczem koń do kieratu, a chłop późniejszy do ziemi? A uchowaj Boże! Zawżdy mógł on odejść, gdzie oczy poniosą, jeno czasu wypowiedzenia dochowawszy, którego statuta najróżniej naznaczały, przecie najwięcej znów tego na dwie licząc niedziele. Wypowiedzenie służyło stronom obu, z tem że czasem mistrzowi tegoż czasu na połowę dzielono, aliści były i takie cyrkumstancyje gdzie pod grozą kar niemałaych, zbraniano czeladnikom tegoż prawa, a to na dwie (luboż i trzy, a i cztery czasem) niedziele przed Natum Christi, Wielgą Nocą i Zielonemi Świątkami, temże to tłomacząc, że i raz wtedy ruch we warsztacie największy, zasię mało się kto wtedy z czeladzi wędrownej po gościńcach kręci, temuż takie odejście moc frasunku by mistrzowi przyczyniło, bo gdzieżby on czasem przedświątecznym następcy miał szukać?

  Taż sama była przyczyna odmowy na czas niejaki przed jarmarkami dorocznemi, takoż i w rzemiesłach niektórych, jakobyśmy dziś rzekli, dla technologicznych przyczyn. I tak nie lza było czeladnikowi służby wypowiadać, gdy pracy jakiej napoczęto, którejby się potem za absencyją czeladzi dokończyć nie dało, luboż by to jedynie ze szkodą dla mistrza dokończone być mogło. Zatem u piwowarów nie godziło się czeladnikowi odejść, nim "poczętą sztukę słodową dorobi i odda panu swemu", u barchaników "którybykolwiek z towarzyszy postaw albo jaką sztukę rzemiosła swego zaczął, tak niżby dokończył roboty, nie ma odchodzić i zaczętej roboty pozostawić", u kurdybaników zasię póki "skóry z popiołu nie zostaną wyjęte"...

  Gdybyż jednakowoż dla jakichkolwiek bądź przyczyn czeladnik odszedł bez wypowiedzenia, tedy okrom kary, której tu najwięcej grzywną w pieniądzu na rzecz cechu luboż i w wosku (na świece przez cech w kościele swoim ofiarowywane) praktykowano, dotykała go jeszcze i trybówka, czyli cosi na kształt listu gończego z wilczym biletem złączonego... Na kogo bowiem spadała trybówka "ten miał być nigdzie do warsztatu przyjętym", ni w mieśćcu gdzie się swej zbrodni dopuścił był, ni gdziekolwiek indziej, "trybówka albowiem wszędy ma za nim iść, gdziekolwiek się obróci".

  Ano i przyznać trzeba, że w czasach gdy w kraju władza silną była, a po gościńcach i drogach pokój, byłoż to narzędzie wielce skuteczne, bo prawdziwie odmieniało zbiega w cosi na kształt banity cechowego, którym był, dopokąd się przed sąd cechowy w grodzie swojem na powrót nie stawił i naznaczonej mu kary nie odpokutował, a do mistrza swego nie wrócił. Aliści jako i denar każdy dwóch ma stron, tak i trybówka, a więcej jeszczeć powszechność onej stosowania, wielce nam ciekawych spraw mówi o kondycyi kraju całego... Czemże bowiem więcej wojen i niespokojności wszelakiej, tem i trybówek więcej, a domniemywać przy tem że i ze skutecznością egzekucyi krucho...

  W czasach spokojniejszych bowiem wiedział bowiem taki jeden z drugiem, że jako pana swego i warsztat porzuci, będą za nim "pisane listy" i choćby do inszego zbiegł miasta, bo tak się to najgęściej działo, że się nasłuchał w jakiej szynkowni, że to gdzie tam daleko po dwa pono płacą skojce za robotę, temuż i onemu za temże zaraz biec było mirażem, to go i tam najdą i od tamecznego cechu żądać będą, by go odprawiono. I tu się pojawiały cyrkumstancyje nowe, bo jeśli ów o nic inszego okrom pracy porzucenia obwiniony nie był, cechmistrzom w mieście jego nowym jeno oblig go był wydalić, a małoż i na tem! Czeladź insza pracująca w warsztacie, w którem by mistrz przeciw prawu zbiega zatrudniał, winna sama warsztat opuścić i się do starszych cechu stawić, by mistrza w ten sposób przymusić, by trybowanego oddalił.

   Naonczas starsi najczęściej się do municypalnej zwierzchności udawali, by zbiega ujęła i ów dopotąd w ratuszowej ciemnicy siedział, dopokąd nie zaręczył, że się nazad wróci, skąd przybył i dorobi, co przerwał, luboż straty poczynione odrobi. Rzeknie kto, że cóż to jest, by czeladnika na parol, niczem szlachcica, wypuszczać... Ano, temu rzekę, że jakoby ów tego słowa przed municypalnością nie był dotrzymał, natemieście by pomiędzy złoczyńców był policzon i wszędy, gdzie by go pojmano, już by go i na sąd,  jako zbrodniarza wiedli, a przy tem tożby już i kres był jakiejbądź nadziei, by się kiedykolwiek miał na majstersztyk w jakiembądź mieście móc wysadzić. Tedy i po największej części, ów powrócić wolał i odrobić, niźli by miał ze strażą być odstawionym, której to straży koszt na cech jego macierzysty byłby nałożonym, a od niego zasię znów na mistrza dawnego tegoż huncwota. Ani zasię wątpić przy tem, że ów majster niechybnie by tegoż pilnował, by mu dostawiony nazad trybowaniec wszyściutkiego co do grosza odrobił!

  Tegom jeszcze rzec przepomniał, że trybówek na małe i wielkie dzielono. Wielga zachodziła bez wyjątku ze skutkiem natychmiastowem; mała zasię niejako ukłonem była na rzecz mistrza nowego, który przecie trybowanego w najlepszej czasem przyjmował wierze i znowuż o to szło, by trybowany pracy poczętej dokończył, tedy podług nakazów małej trybówki, ścigany mógł jeszczeć i do czterech niedziel na nowem pracować, nim mu powrócić był oblig.

*____________________________________

    Jak to w wiele lat później genijalnie zgoła ujęli Starsi Panowie dwaj:)

"Czy mama się nie wtrąca 

i szczęścia nie zamąca? [...]
Czy wujek z czci odarty
Nie oszukuje w karty?
Czy chęcią żartów party
nie nadoskwiera brat?

ref. Takich pytań sto -
bardzo dużo to,
ale nie spoczniemy my -
aż sprawdziemy, czy:

gdy dziadzio przyjdzie w gości,
nie nudzi do nudności?[...]
A szwagier, który tyra,
aż w piersi dech zapira -
czy nie wymusza żyra
pod groźbą szczucia psem?

ref. Takich pytań sto –

babunia nie wyżera
przysmaków z fryżydera?
Czy ciocia nie wybiera
z półmiska lepszych sztuk?
Czy - przewracając stolik -
stryjaszek alkoholik
nie stłucze znów majolik,
choć sporo on już stłukł?

ref. Takich pytań sto –

czy kuzyn somnambulik
bladziutki jak śledź ulik
nie wejdzie śpiąc w koszuli
przestraszyć nas we śnie? [...]"