O pożarze pewnego browaru...

   Zazwyczaj dnia tego wszelkim "bażantom" i "łąbędziom", czyli podchorążym szkół oficyjerskich, zwanych tak dla obszywek na pagonach noszonych, życzenia wszelkiej pomyślności składam, zarazem i własnej spominając z temi naszywkami młodości:) Atoli dziś bym, na ten Dzień Podchorążego, zadumać bym się chciał nad jednem z epizodów tamtego wieczoru, co czynu podchorążackiego po wsze unieśmiertelnił czasy...

   Pacholęciem będąc, żem od Oćca i Dziadka opowieści słuchał, których mi potem jeszczeć in scholam ugruntowywano, jako to listopadowej pewnej nocy garstka straceńców się na cesarstwo największe we świecie ówcześnem porwała; jak na sygnał pożaru browaru na Solcu spiskowcy ruszyli na Belweder i na Wielkiego Księcia Konstantego. Z wypiekami na twarzy żem to chłonął, duszą całą tegoż przeżywając, podobnie jak i do dziś za każdem razem, gdy mi przyjdzie płomiennymi wersami "Nocy Listopadowej" Wyspiańskiego się poić...

  Już mi jednak od tej pierwszej przodków opowieści ten browar spokoju nie dawał, alem sobie to przetłomaczył, że widno rudery jakiej porzuconej spalili... Głowę też daję, żem w onych opowieściach, a i później w podręcznikach szkolnych miał przy tem browarze dodane: stary, coż wybornie do onej wizji przystawało...

  Nie pomnę już za jaką to okazyją było, żem przypadkiem zupełnem powziął tejże wieści, że browar ów przez. Sommera pobudowan został w roku 1827 na wzór podobnej Fabryki Porteru Schäffera i Glimpfa pracującej w Warszawie od tegoż samego roku, jednak w starych murach browaru z 1768 roku.  I tu mi już się był niepokój wkradł wielki... Jakże to? Zaliżby owa "rudera" z wyobrażeń moich raptem ledwo trzech wiosen sobie liczyć miała, gdy ją Wysocki et consortes* z dymem puścili? To jakaż ona stara? I przecz to temuż właśnie browarowi czerwonego kura puszczono? Zaliżby już w Warszawie całej nie było co w popiół obrócić?

   Pojmuję, że pewnie lokalizacya wielgiej tu wagi była, by się pożar ze wszech stron widnym stał (co się, jak wiemy, i tak nie udało), aleć i to mi się marnem tłomaczeniem zdało, osobliwie w czasach, gdy reasekuracya wszelka ledwo pączkowała i ..... ów pożar niechybnie strat niemało poczynił, skoro nie rudery jakiej, lecz nowego całkiem zakładu powstańce zeżglili. Zatem pytanie: czemu?

   Myśl o tem, że jedna ze najświetniejszych kart narodu naszego począć by się miała z jaką krzywdą na kim przypadkowym uczynioną była mi tak nieznośną, żem o tem dumał wielce, sensu jakiego doszukać próbując... Nie mówię, że przebaczyć, czy akceptacyję temuż postępkowi czynić, aleć przynajmniej wyrozumieć przyczynę... Wystawiwszy sobie, że otom ja na mieśćcu kogo, komu na podworzec wchodzi przygarstek chłystków od rzeczy gadających o rewolucyi jakiej, coż koniecznie się począć by miała ode zwęglenia mojej szopy... cóż, jakem Wachmistrz, przyrzec Wam mogę, że by się ta insurekcyja w pięć minut na podwórcu mojem własnem zakończyła, a insurekcyjnych haseł bym gówniarzerii paskiem na rzyci wypisał!!!

  Zagadka onego zamysłu zwęglenia tegoż akurat browaru przy tem jeszczeć i większa, bom w źródłach niektórych nalazł wieści, że to browar Weissa był... I teraz już prawdziwie nie wiem, zali Sommer budował, a Weissowi przedał? Może jeno zarząd nad niem powierzył? Aleć o to mniejsza, bo możebne, że i myłka w tem czyja, chocia mi Imci Bocheńskiego** o toż najmniej posądzać...Byłże ów właściciel, nieważne który, jakim poplecznikiem moskiewskim, że go tak pokrzywdzono? Szpiegiem Lubowidzkiego czy Rożnieckiego? Dla jakiej przyczyny tak cicho o tem?  I czy strat onych jakobądź naprawiać probowano? Zali jakiej reparacyi przyznały władze powstańcze ofiarom Nocy Listopadowej najpierwszym i mimowolnym?***

     I tu może i mieśćce na podejrzeń moich najpryncypalniejszych przedłożenie... Pisał żem ongi niemało o warzeniu piwa, uwagi też i obracając na różnicę między fermentacyją dolną i górną, przez wieki przez antecessores naszych stosowanej... Z końcem wieku siedmnastego się już całkiem wróg piwa największy - okowita - upowszechniła na tyle, że browary zanikać powoli poczęły... Dodajmyż k'temu propinacyję szlachecką nieszczęśną i ogólną kraju ruinę i pojmiem przecz sto lat później piwo się w najostatniejszem upadku znalazło... Anno Domini 1800 w onym słynnym z dobroci piwa swego Piątku nie masz już ani jednego rzemieślnika! W roku 1886 jest ich na powrót już 223...aliści między niemi nie masz nijakiego piwowara! Takoż Proszowice piwem swym przez wieki słynne podupadły... Drogi nowe, których właśnie z początkiem XIX stulecia budować poczęto, ominą i Piątek, i Proszowice i dziesiątek inszych, dawniej znanych z piwowarstwa miejsc... Czemu? Bo centra piwowarstwa nowe, to miasta najpryncypalniejsze... z dobremi drogami...i bankami, bo pokończyły się czasy, gdy piwo warzył, kto chciał. Piwny renesans się wraz z fermentacyją dolną począł. Piwo czyste, klarowne i smaczne... żyć, nie umierać... Jeno, by go móc warzyć, trza było kapitału mieć niemałego: na kufy składowe ogromne, na urządzeń browarniczych moc, dawniej nieznanych, nareście na przetrwanie interesu samego w czasie martwem, gdzie piwo się ważyło i leżakowało... Ani tegoż kapitału, ani tejże wiedzy browarnicy-Polacy nie mieli, tedy im przyszło pola ustąpić Czechom, a najwięcej Niemcom. I to oni właśnie... z początkiem XIX stulecia cios śmiertelny browarom dawnym zadali...

  Że się to nie obyło bez walki i oporu jakiego, to mi ani wątpić o tem... Tradycyja tegoż, by konkurentowi "czerwonego kura" zapuścić... u nas długa. A w Warszawie samej tamtego czasu z górą pięćdziesiąt browarów inszych było... I tu przychodzim ku mojem myślom brzydkim, prawdziwie chwały powstańców dzielnych niegodnych... aleć uwolnić się od nich nie mogę...

   Zali nie było w tem gdzie jakiej prywaty małej? Nie mniemam ja, by tam kto jaki grosz w kieszeń podchorążacki wsuwał i suggestyi jakiej czynił... przecie rzecz tajną była****... ale może kto onym bliski, strat zaznawszy niemałych, pomstował o tem dość głośno, by onym... jako już co do spalenia wybierać przyszło... cel się jasno i wyraźnie pokazał?

____________

* za podpalenie browaru odpowiadał podchorąży Wiktor Tylski.

** Aleksander Bocheński "Przemysł polski w dawnych wiekach"

*** Okrom browaru podpalono też dom pani Zalewskiej na ulicy Dzikiej, takoż nie wiedzieć mi dla jakiej przyczyny akurat ten i czemże spiskowcom owa jejmość przewiniła?

**** osobna to kwestia, że o tem spisku mało kto nie wiedział, a już tajne policyje z pewnością...