O Płowcach niedocenianych...

   Idzie ku grunwaldzkiej wiktoryi rocznicy, a ja, chociem okolicznościowym notom raczej nieprzychylny, bo iżby się raz temu poddać terrorowi, to wraz w niewolę kalendarza popaść łacno, a ta sroższą, niźli się na pozór zdaje, przecie co i tu przypomnę o tem. Póki co jednak, iżby wiktoryję ową pomiarkować łacniej i cyrkumstancyj czasu tamtego odczuć, godzi się nam ku inszej pospieszyć batalii, bo gdyby tejże, pod Płowcami nie było potrzeby, to i tej na grunwaldowym polu by już pewnie nie było komu sprawić...

   Za jaką ta leda sposobnością, gdzie spomnieć trza oręża naszego dawnego dni chwały, czyli to jaka akademija szkolna, czyli pismak jaki w gazecinie wypocin swoich upycha, czyli też jenerał jaki lubo i minister na promocyjej oficyjerskiej przemawia ; nieodmiennie spomni co tam o Cedyni, boć to najstarsza znana nam potrzeba bitewna antecessores naszych, zaczym gładko ku Grunwaldowi przeskakuje mieniąc go największem oręża polskiego zwycięstwem.

   O tem zali polskiego jeno, to jeszcze i pogwarzym za okazyją inszą. Dziś bym się jeno k'temu brał, zali iście największą... I nie o rachunek trupów na pobojowisku mi idzie, ani wozów z łupem, ani też o dawniej praktykowane rozumienie zwycięzcy jako tego, co pola boju w swoich utrzymał rękach, jeno o tejże batalii skutkach, osobliwie tych politycznej natury... Za Jagiełłą, słusznie przecie ze swej wiktoryi dumnym, zwykło się powtarzać, że oto na polach grunwaldowych skruszona moc i potęga Zakonu. Ano, cóż k'temu rzec? Jak na skruszonego, cale nieźle nam jeszczeć i krwie napsuł, osobliwie że po onej wiktoryi reszta tej przesławnej kampanijej bardziej zapasy psa z jeżem przypominała, niźli wojaczkę rzetelną... Odwróciwszy tegoż, co się stało, kwestyją postawmy, cóż by się stało, zalibyśmy onej bitwy przegrali?

   Ano i może i herezyją wygłoszę, aleć podług mnie niewiele... Mało mi się możebnem zdaje, by nas Krzyżaki tam ze szczętem wyrżnąć mogły, boć to zawżdy lekkozbrojnemu łacniej uchodzić, niźli ciężkozbrojnemu gonić, które to prawidło jeno się hussaryi naszej nie imało...:)) I nie mniemam, by Krzyżakom ona wiktoryja tak lekko przyszła, by po niej zdolili jeszczeć i jakiej długiej rejzy zażyć i z pół kraju spustoszyć. Najpewniej by się obie strony na leża swoje cofnęły ran lizać i za czas niejaki, jak nie tu, to gdzie indziej znów naprzeciw siebie stanąć. Może by i Jogajła, porażką doświadczony, inszej taktyki zażył... może i sojuszników inszych szukał, na husytów chociażby łaskawszem okiem zerkając... Tak czy siak, insze pod Grunwaldem rozstrzygnięcie ojczyzny zatratą nam nie ugrażało... A pod Płowcami?

   By tegoż pojąć, słów parę o cyrkumstancyjach czasu tamtego rzec wypadnie. Otoż Anno Domini 1331 czwarty rok wojny Łokietkowej z Zakonem szedł. Na tyle przykrej, że wojna jak to wojna, śmierć jeno niesie, zniszczenie i pożogę; na tyle szczęsnej, że Łokietkowi jako ogarowi jakiemu zajadłemu odyńca osaczającego co i rusz to cięgi jakie zebrać przychodziło, aleć ostrożności i talentom swoim tegoż zawdzięczał, że spod kłów śmiertelnych uchodził, rozgromić się nie dozwalając. Nareście Krzyżaki umyśliły tejże muchy uprzykrzonej jednem packi macnięciem się pozbyć i stanął tajny układ z królem czeskiem, Janem Luksemburskim, że się obie armie przeciw Polszcze zbiorą (21 Septembra pod Kaliszem) i pospołu Łokietkowego komara zgniótłszy, ziemie zdobyte podzielą (najmniej tu o utracie Wielkopolski i Kujaw mówim!)...

   Inszemi słowy, jakoby się ów zamysł był powiódł, o pierwszem (a może i o ostatniem zarazem?) rozbiorze byśmy już w 1331 prawili:((. Mało możebne, by z tem co by się Łokietkowi ostało (Małopolska z Sandomierszczyzną, może i ziemia sieradzka z łęczycką) zdolił armijej ekwipować, by dalszych wojen wieść, nawet z samemi jeno Krzyżakami:(((...

   Zakonni się wraz zebrawszy, ku Kaliszowi ruszyli i oblegać go poczęli, ale że się Czechy spóźniały, wódz krzyżacki Otto von Luterberg umyślił do tegoż czasu całych Kujaw zająć. Dnia tegoż (27 Septembra) jeszczeć i przede świtem Luterberg sił swoich na trzy części dzieli i spod zdobytego Radziejowa Kujawskiego na Brześć rusza... Tylnej straży, wielkiemu marszałkowi zakonu Dietrichowi von Altenburgowi, najpóźniej wyruszyć przychodzi, a i po drodze czas mus mitrężyć, bo Luterberg spyży potrzebować będzie przy oblężeniu Brześcia, tedy Altenburgowi wozy wszytkie ostawił i przykazał wsie okoliczne z jadła ogołocić.

   Łokietek, ustawicznie cichcem za Krzyżakami następujący, jakoż mu tylko zwiadowce wieści o tem przyniesły, pojął, że oto przed wiekopomną szansą stanął. Krzyżaków Altenburgowych ledwo dwa tysiące, w tem najwięcej piechoty! Po prawdzie: wybornej, aleć piechotą się bitew wówczas nie wygrywało... Rycerzów ciężkozbrojnych u Altenburga ledwo 350 i po raz pierwszy ode początku z Krzyżakami zmagań Łokietkowi mieć nad niemi przewagi! Po prawdzie między jego piąci tysiącami najwięcej chłopskiej piechoty, aleć lepszej sposobności przecie nie będzie...

   Jakosi tak wpodle dziewiątej godziny się przed Krzyżakami pokazały : wieś Płowce z przodu i polscy rycerze na lewo od gościńca. Krzywdą by dla nich było rzec, że w panikę wpadli, aleć bezładu w pierwszych poczynaniach było zaiste sporo... jakoby nie mgła niespodziana, co się na pole opuściła, któż wie jakoby się rzeczy potoczyły... Ale że spadła i to taka, że z trudem łeb konia własnego widzieć było, tedy i Altenburgowi czas podarowan, by się w szyku bitewnem ustawić zdolił...:((  Insza rzecz, że wiele wpodle swej pozycji wykoncypować nie mógł, bo Łokietek mieśćca wybrał wybornie: za plecami Krzyżaków jeno bagna i mokradła...

  Za mgły podniesieniem ruszyli Wielkopolanie Wincentego z Szamotuł. Dygressyją czyniąc niewielką o tem wielmoży: człek to przeciekawy, a jego pod Płowcami bytność i na Krzyżaków zajadłość wielce dobrze o Łokietkowych ku zgodzie talentach świadczy. Był bowiem Wincenty przódzi wojewodą wielkopolskiem, aleć go Łokietek z urzędu pół roku wcześniej był złożył, by wojewodą królewicza Kazimierza (w przyszłych latach królem Wielkim zwanego) uczynić, iżby się w rządzeniu wprawiał. Urażony wielmoża postąpił niegodnie wielce, Krzyżakom pogranicze pustoszącym donosząc, gdzież Kazimierz z pocztem niewielkim bawi i jeno przytomności swej i szczęściu królewicz zawdzięczał, że go zakonni nie pojmali luboż i nie ubili. To, że pod Płowcami Wincenty u boku króla staje, jawnie dowodzi, że u jednego miłość ojczyzny nad urazę silniejsza, u wtórego, że przebaczać potrafił...

   Mimo boju zażartego Wielkopolanie nie przełamali zakonnych. Naszym mus się cofnąć, wytchnąć chwilę i znów w bój iść... Spomnieć się godzi, że między inszemi, pod Wincentego komendą, sam królewicz Kazimierz się bił!

   Starcie wtóre jeszczeć i od pirwszego krwawsze, ale takoże samo rozstrzygnięcia nie przynosi. Nareście za trzeciem uderzeniem, gdzieści tam w bitewnem zamęcie kto tam rani konia brata Iwa, co o Krzyżaków był chorążym. Jakoż się koń z jeźdźcem na ziemię zwalił, Krzyżacy popadli w najostateczniejszą trwogę, rychły swój koniec widząc w tem. Zaraz po tem, jakośmy ichniego szyku rozerwali, von Altenburgowi przyszło cios na lico przyjąć, za czym krwią oblan się na ziem zwalił, inszym assumpt dając myszleć już jeno o tem, by życie drogo przedać luboż sie i na parol zdać... Między kilkudziesięcioma brańcami nie brak i najznamienitszych: wielki komtur Otto von Bonsdorf, komtur elbląski Hermann von Oettingen i gdański Albert von Ore...

   Osobnem, o czem nam pisać jeszcze i przyjdzie, to powszechność wielce fałszywego wyobrażenia względem "rycerskości" rz'komej ówcześnych wojenników. Tutaj rzec się godzi, boć to prawda szczyra, że pod Płowcami tako chłopstwo nasze jako i rycerze się rzucili grabić, tak jeńców jako i wozy taborowe krzyżackie. Przyznać też trza, że jako Łokietka sądzić, to onegoż działania i ordonanse w onejże potrzebie o geniusz się niemal ocierają...aleć jeno do tejże chwili. Przepomniał nasz Łokietek podjazd jaki posłać na gościniec ku Brześciowi, co przecie dziecku wiedzieć, że jako niedobitki Altenburgowe się do Luterberga przyłączą, ów wraz zawróci:((... Że tegoż nie poczyniono, spadł Polakom Krzyżak na kark niespodzianie już wpodle drugiej południowej godziny... Szczęście jedyne, że Luterberg nie czekał, aż się najdalej posunięta straż przednia pod komturem Bałgi, Henrykiem Reuss von Plauenem, zawróci i nie z całą potencyją krzyżacką od razu nam przyszło mieć sprawę.

   Czegom złego o rycerzach naszych rzekł, tejże im sprawiedliwości nie odmówię, że zaskoczeni, przecie wraz do walki na powrót stanęli, a porannem zwycięstwem skrzydlaci w wielu miejscach górę nad zakonnemi brać poczęli!  Pomnij, Czytelniku Miły, że to najpierwsza nad krzyżactwem w Europie wiktoryja była, co więtszego znaczenia było, niźli nam dziś mniemać... W owem czasie zdarzało się, że wojsko do bitwy iśc nie chciało, jako na przykład dymy z ogni obozowych się tak układały, że się to komu jakiem znakiem złowróżbnym widziało. Byłyż i przypadki, że chorągwie całe zawracały, jako się pod pierwszym koniem belka w moście przegniła jaka zarwała...

  W tejże fazie swej bitwa to już haratanina bezładna, na dziesiątki czy nawet i setki drobnych pojedynków rozbita. Tu i ówdzie górowali nasi, gdzie indziej zakonni przyciskali aleć za nadciągnięciem przed wieczorem krzyżackiej straży przedniej z von Plauenem, szala się jakoby na stronę wroga przechylać zaczęła. Tymże chwilom groźnym zawdzięczać, że do postępków kilku przyszło, coż się na pamięci tejże batalii cieniem długim przez lata kłaść miały. Po primo, część naszych, widząc że taboru krzyżackiego nie obroni, wolała jeńców wyrżnąć, niźli ich żywymi puścić... Wielgiego szczęścia miał sam Altenburg raniony, że go żywego Krzyżacy odbili, aleć pamięć tych chwil mściła się potem, gdy za lat niewiele ów sam wielkim mistrzem został...

  Secundo, coż po żywota kres Kazimierzowi wrogowie wytykali, że ów pono w trwodze wielkiej był z pola bitwy zbiegł i nie oparł się, aż w Krakowie... Okrom tego, że podał tyły, niewieleż nam wiedzieć o tem, aleć tu bym w obronie onego, a raczej oćca jego stanął. Jakobym ja był królem, co siedemdziesiątki dobiega, a o mej uporczywości niechaj czterdzieści z górą lat bojów świadczy, a o mej przemyślności to, żem na przekór wszytkim jednak gros ziem przodków pozbierał, a i korony królewskiej odzyszczeł... to w bitwie tak niepewnej syna jedynego, nadzieję jedyną dynastyi i kraju - niechybnie bym kilkoma co najmniej ludźmi pewnymi, a rębajłami znamienitemi otoczył i przykazał onym, by cios każdy zań odbijali, a jakoby się losy batalii na złe odwrócić miały, by go z boju wywiedli choćby i siłą, i na powrozie!  Pewnie, że nijakiego dowodu na to nie mam, alem dziwnie pewien, że się tako właśnie rzeczy miały...

   W naszej tradycyjej bitwa ona dla nas zwycięską; podług Krzyżaków dla nich, a za niemi i z pół Europy do dziś tak mniema. Tedy nie wyrokując, fakty jeno podajmy... Ku wieczorowi się miało, jakośmy się cofnęli, aleć w porządku i za rozkazem, przy tem nowych jeńców (między inszemi i samego von Plauena) wiodąc. Łokietek ani chybi rozbitym się nie czuł, czegoć dowodem najlepszem, że z rana de novo natrzeć planował. Nie byłoż jednak już na kogo... Nocą Krzyżacy z pola postąpili, zabitych swoich i rannych na polu niechając, a naszych jeńców w zemście za swoich pomordowanie, takoż wyrzynając... Zarzuciwszy nie tylko dobywania Brześcia, aleć i Kalisza, cofnęli się nazad, aż ku Toruniowi. Trupy krzyżackie po nich biskup kujawski grzebać musiał, a jako się wreszcie Luksemburczyk z października początkiem pod Kaliszem pokazał, sam przeciw Łokietkowi ostał. Probowały i Czechy same Poznania dobywać, aleć ich król nasz tak kąsał bokiem, że radzi nieradzi koniec końców do dom wrócili, nawet i machin oblężniczych swoich niechając...

    Jedno jeszcze pytanie: przecz się Luksemburczykowi spoźnić przyszło, coż przy mądrości i odwadze Łokietkowej i rycerzów naszych kraj świeżo zjednoczony ocaliło? Zaliżby się na kalendarzu nie wyznawał? Otóż nie... postępując na nas umyślił był jeszczeć i jednej, sobie uprzykrzonej, muchy zgnieść... Bolka świdnickiego, coż nam był druhem jakoż ostatni bodaj z Piastów śląskich...

  Owoż i to one Luksemburczyka z Bolkiem utarczki moc czasu arcycennego zajęły, osobliwie zaś bohaterstwo kolejnych obrońców sławnej Niemczy, coż Luksemburczykowi niemal dwie niedziele wyrwali, a nam podarowali... i za toż im wieczna, a wielce przecie przepomniana, chwała.