O smatruzach...

   Najkrócej by rzec można, że smatruzy dawniejsze niczem inszem jak praprzodkiem hipermarketów dzisiejszych były. Najczęściej to hala była jaka wielga, jedno, czy dwunawowa, bez podzielenia na komory nijakie, temuż kupczący własnych ław znosić musieli i na nich towaru swego wykładać. Że zaś po smatruzach nie czyniono trudności branżom przeróżnym, tedy jeno odwieczne prawa podaży i popytu rządziły tem, że w smatruzie siedziały, dajmyż na to, dwie kaletniczki, nie trzy...
  Przeciwieństwem do sukiennic, czy inszych kupieckich budowli znanych po miastach najpryncypalniejszych, jako Kramy, w smatruzach nie byłoż tego, by mieśćce jakie komu na stałe przypisanem było. Kto z kupców chciał, opłaty stosownej wniósłszy, rankiem z ławą swoją wchodził i towar wykładał. Nie wiedzieć mi, jakże to w smatruzie wrocławskiem było, coż osobliwością był w tem, że miał komór osobnych wydzielonych, tedy i tam może kupce każden na swojem siedział ustawicznie. Po inszych jednak grodach tego się trzymano, że to zadwży hala jednoprzestrzenna była, temuż i miano samo ode niemieckiego "Schmetterhaus" się wiodące, bo prawdziwie tam rejwach panował niebywały:))
  A że z czasem insze profesyje luboż własnych kramów stawiały, luboż i dla wygody jakiej mieśćca odmieniały, we smatruzach ostały koniec końców niemal same profesyje niewieście jako to iglarki, czapniczki, kaletniczki, paśniczki i kupcom czy rzemieślnikom statecznym a poważanym nie w smak było z niemi siedzieć. Dla gwaru ustawicznego, jaki ten sejm niewieści produkował, z czasem i zanikło dawne smatruzów pojmowanie, a jeśli gdzie słówka tego u publicystów czy pamiętnikarzy XIX-wiecznych najdziem, to już jedynie w temże znaczeniu uragliwem jakiego arcyhałaśliwego zgromadzenia damskiego:))
  Na koniec osobliwość pewna ze smatruzem się wiążąca krakowskiem. Tutaj bowiem, po pożarze Anno Domini 1555, co dawnych gotyckich Sukiennic był strawił, nowych renesansowych odbudowano, smatruza czyniąc nie jak gdzie indziej budowlą odrębną, jeno jako Sukiennic części PONAD halami właściwemi się mieszczącym.
  Na dawnych Ignacego Kriegera fotografijach z 1869 i 1884 widzim wejścia na galeryją do smatruza tak,  jako to po dawnemu ode lat trzystu było:    
Dziś w smatruzie dawnem się Galeryja Muzeum Narodowego mieści ze zbiorami polskiego malarstwa i rzeźby. Tamże sale Piotra Michałowskiego, tamże słynne "Pochodnie Nerona" Siemiradzkiego czy Matejkowy "Hołd Pruski"... Tamże "Czwórka" Chełmońskiego i Podkowińskiego "Szał":)...