O Zyndramie z Maszkowic...

Jakem przed laty pierwszy raz do tej themy materyi zbierał, byłaż jeszcze dostępna pod temże adresem:

http://www.nsi.pl/almanach/art-ludzie/zyndram_z_maszkowic.htm Zyndramowa biografija pióra Ireny Styczyńskiej, co mi pisaninę dalszą arcytrudną czyni, bo trudnoż polemiki wieść, jeśli Lectorom jeno na wiarę podać przyjdzie, że owa iście to popisała, k'czemu ja się odnoszę... Trudno, przepatrując dziś internetowych czeluści, żem już po tem śladu jeno nalazł niewielkiego w wikipedycznej nocie, gdzie się na Styczyńską powołują, udziału Zyndrama w nikopolskiej Luksemburczyka z Turkami batalii domniemując, podobnie jak i o pozycjej Zyndrama śródzi dostojników Jagiełłowych, o experiencji bitewnej onegoż i o nagrody braku za wyprawę grunwaldzką...

  Wielce to wszytko Zyndramowej pamięci miłe i przychylne, jeno ja bym tu swoich dołożyć chciał wątpień. Najpirwszego zasię względem owych spekulacyj czystych o udziale w nikopolskiej batalijej. Owszem, prawda że moc rycerstwa naszego ochotnie szła na służbę Luksemburczyka przeciw Turkom, daleko nie szukając, choćby i legendarnego Zawiszę Czarnego za exemplum biorąc... Jeno, że to wszytko prywatne przedsięwzięcia onych były, wielce miło przez Zygmunta Luksemburskiego witane i nadgradzane, a to dla tej przyczyny, że na własnych  poddanych madziarskich polegać nie mógł, zanadto ciężkim onym będąc władcą. Nie umiem ci ja sobie jednak wystawić cyrkumstancyj takowych, by to król Jagiełło tegoż Zyndramowi poruczał, iżby do Luksemburczyka na służbę szedł i by choć grosz na to z królewskiej szkatuły łożył...

  Wtóre, na czem bym się skupić pragnął, to rola onegoż w grunwaldzkiej potrzebie. Ano zgodzim się, że ów był oboźnym i że hufce do boju szykował, nawiasem: wielce sprawnie. Zgodzim się, że i w chorągwi* wielkiej krakowskiej przy niem komenda była, aliści przypisywać onemuż zwierzchność nad całym skrzydłem lewym, czyli wszytkimi koronnymi i mazowieckimi wojskami, to już naddane mniemanie. Nie mniemać mi, by wojennik tak przemyślny, jak Jagiełło, by się na taki azard był puścił, że pryncypalnej przecie sobie komendy zostawiwszy, na to by rozkazy chorągwiom przychodziły jak to byśmy dziś rzekli: "drogą służbową", trza by gońcom królewskim gdzie tam w zamięszaniu bitewnem Zyndrama szukać, by królewskie rozkazy potwierdzał. Tem więcej mi wątpić o tem, by ryzykowano, że się chorągwiom może i podwójne, a  może i sprzeczne komendy od króla i od Zyndrama dostaną... Zatem nawet jeśli tak i kto tam może Zyndrama tak zwał, to jeno tytularnie, a Długosza, królowi nieprzychylnego, jeszczeć i o chęć deprecjacyi monarchy podejrzewam szczerze.

   Niechybnie jednak dowodził chorągwią wielką krakowską, największą z naszych i najpryncypalniejszą, a znak onej za sztandar armii całej był postrzegany. W niej najznamienitsi rycerze za przedchorągwianych służyli. Długosz ich nam wymienia za koleją, tedy wiemy że to byli "Zawisza Czarny z Garbowa z domu Sulima, Florian z Korytnicy herbu Jelita, Domarat z Kobylan z rodu Grzymalitów, Skarbek z Góry z domu Habdank, Paweł Złodziej z Biskupic z rodu Niesobia, Jan Warszowski z rodziny Nałęcz, Stanisław z Charbinowic z rodu Sulima i Jaksa z Targowiska z domu Lisów". Z pewnością też Lectores moi pomną że w czas bitewny tejże chorągwi znak na ziemię był upadł i przez czas niejaki nawet był w krzyżackich rękach, nim go rycerze nasi nie odbili. Niechybnie, po pierzchnięciu Litwinów, byłże to drugi termin onej batalii dla nas srogi wielce, przecie szczęśnie pokończony. Czy jednak dla wszytkich?

   Bywają dla historyka zdarzenia takowe, gdzie się więcej wywiedzieć idzie, bacząc pilno na to, czego NIE piszą, niźli na to co tam kto o czem popisać zdążył. Sama i autorka uwagi na to zwracała, że Zyndram nijakiej nagrody nie zyskał. A przecie Jagiełło skąpym nie był, przeciwnie: jako jeno miał za co, wielgiej był hojności to pan... Małoż na tem: czasu końca lipca i sierpnia początku, jako mu się całe Prusy do stóp słały, niemal dnia nie było, by kogo tam na kolejne zamki w Prusiech, luboż i na insze godności nie desygnowano. W dniach tamtych powszechne było mniemanie, że to krzyżactwa kres, tedy ani wątpić było o tem, że z tych nadań nic nie będzie... aleć i nawet między temi, nie masz nijakiej o Zyndramie wzmianki. Małoż i na tem!

   Nieledwie dwie niedziele po tem boju sławnem, gdzieści tam z końcem lipca mowa o tem jako to, już pod Malborgiem sobie gracko owa wspomniana chorągiew krakowska poczynała. Długosz dwóch tylko tych chorągwi w tem starciu wylicza i mężów dwóch, co temu przewodzili: Dobka z Oleśnicy, o którem nam skądinąd wiedzieć, że chorągwi Oleśnickich przewodził i prawdziwie tu o tąż chorągiew idzie i o... Jakuba z Kobylan, co w kontekście takiem nie inaczej pojmować trzeba, niźli że krakowianom hetmaniącego Długosz spomina! Gdzież zatem nasz Zyndram?

   Nie sądzić mi, by go jaka rana pod Grunwaldem odniesiona tegoż dowództwa pozbawiła. Gdyby lekką była, niechybnie by Zyndram jej i pomniejszał, byle móc dalej służyć, gdyby była groźną, to faktu poranienia persony tak znamienitej niechybnie by ni Długosz, ni źródła insze nie pominęły... Ostaje nam tedy za objaśnienie tegoż jakie rozumne jeno niełaska królewska, co go komendy pozbawiła. Zasię owej jedyną rozumną przyczyną widzi się owa chwila grozy w zamęcie bitewnem, gdzieśmy choragwi utraty byli bliscy. Pomnić przy tem proszę, że nie o byle spłachciu prawim, a o chorągwi najpryncypalniejszej; o znaku, którego strata mogła dla wszytkich być znamieniem jakiego przełomu niefortunnego... Bywały batalije, gdzie taka znaku utrata, często za assumpt do powszechnej ducha utraty, luboż i panicznej ucieczki była brana. Nie dziw mi tedy, że Jagiełło lekce tegoż zdarzenia nie ważył. Szczegółów nam przecie nie znać, skazaniśmy na domysły, jak Sienkiewicz, co wybrnął był z tejże obieży Krzyżakowi jakiemu na ziemi leżącemu każąc rozerżnąć brzuch konia Marcina z Wrocimowic i tegoż za przyczynę dramatu wystawiać.

   Cóż: pisarzowi wolno, nam zasię to jeno za jaką hipotezę możebną mieć, przecie nawet gdybyż i tak było, przyjrzyjmyż się tym zdarzeniom bliżej. Chorąży pada, chorągiew przechwytują Krzyżacy... pozorowi wbrew wielce wiele idzie z tego mniemać, osobliwie jeśli wiedzieć nam, że Marcin z Wrocimowic ani nie zginął**, ani nawet i jako srodze poturbowan nie był. Cóż się tam zatem stało takiego? Wielce to tajemnicza sprawa...

  Pojmowałbym, że poległo jakich dwóch, trzech rycerzy chorążego osłaniających, znagła ów się na pierwszej linii był znalazł, ubito i jego, luboż mu chorągiew wydarto, przecie zaraz insi by zuchwalca krzyżackiego usiekli... Tu zaś Krzyżaków musiało być wokół chorągwi najmniej kilkunastu, a więcej prawdopodobne że i kilkudziesięciu, skoro śpiew przez nich intonowany na polu bitwy dostrzeżono! Cosi tam i prześpiewać musieli zdążyć, tedy najmniej między chorągwi stratą, a odzyszczeniem onej minut kilka luboż i kilkanaście upłynąć musiało! Pisze nam Długosz, że się rycerze nasi "z wściekłością" na Krzyżaków rzucili... Aleć przecie żaden tam nie siedział i znudzony na jakiebądź zatrudnienie nie wyglądał! Każdy przecie z kim się tam zmagał i by się ku inszej stronie mógł obrócić, przeciwnika tegocześnego pokonać musiał. To się przecie nie w sekundy działo, a wiemy jakiż tam ścisk był:

"...kiedy szeregi tak się zwarły, nie można było odróżnić tchórza od odważnego, dzielnego od opieszałego, bo jedni i drudzy przywarli do siebie jakby w jakimś splocie. Tu zmieniali miejsce albo posuwali się naprzód dopiero wtedy, gdy zwycięzca przez zrzucenie lub zabicie wroga zajął miejsce pokonanego. Kiedy w końcu połamali kopie, przywarły nawzajem do siebie jedne i drugie oddziały i zbroje zbroi tak, że naciskani przez konie, złączeni jedynie walczyli mieczami i wyciągniętymi nieco dalej na drzewcu toporami..." pisze Długosz. Niepodobieństwem w cyrkumstancyjach takowych, by nawet na pięć sążni w bok się przebijać bez wysiłku ogromnego i czasu na to przebijanie zmitrężonego!

  Wychodzi nam z onych przemyśleń, że w chwili krytycznej, Marcin z Wrocimowic był luboż całkiem sam, luboż ochronę miał tak nikłą, że jej w mig usieczono. A to już o ustawieniu szyku świadczy... i na karb Zyndramowy w rzeczy samej zapisane być winno:(( Przytwierdza temuż i owo spomniane przez Długosza zażarte chorągwi odzyskiwanie przez rycerzy najznamienitszych. Tyle, że owi wszytcy z naźwiska wymienieni byli w tejże chorągwi za PRZEDCHORĄGWIANYCH! Właśnie do nich należało chorążego i znaku niesionego strzec, a i ciałem własnem zastawić, gdybyż i k'temu przyszło! Gdzież oni zatem byli w chwili próby?

  Nie stchórzyli, to pewna, chocia zełgałbym, gdybym nie przyznał żem takich myśli o Marcinie z Wrocimowic nie miał... Cóż,  podług mnie rzeczy się zapewne tak miały: w gorączce boju okrutnego tak się rycerze zapamiętali, że nie baczyli ni znaków, ni komend, jeśli takowe były... Jeśli ich nie było, to nam już żadnych więcej oskarżeń na Zyndrama nie trza. Może się i sam wielce w bój był angażował i inszych spraw nie baczył, może i sam musiał gardła bronić, może i stawał arcydzielnie, świetnie się jako rycerz spisując...? Jako rycerz, nie wódz....

   Jeśli komenderował, to przyjdzie wnioskować, że nieskutecznie wielce. Nie słyszano go? Nie zadbał o to, by znaki widoczne były? Nie miałże na to pocztu swego, by ordonanse roznosili?  Dopuścił, by się Marcin nadto ku Krzyżactwu wysforował, nie pchnął nikogo w sukurs zawczasu? Wiedział przecie, czem to grozić mogło... Jak nie wejrzeć,  jako hetman w rzeczy samej się nie spisał... Przykro to tedy rzec, bo w ślad za tem i niechybna krzywda ludzka rycerza znamienitego, a i dramat się tu pokazuje niemal na miarę wtórego "Lorda Jima", przecie nie sposób Jagielle słuszności odmówić, że wodza co nad wojskiem swem nie panuje, obojętne dla jakiej by to nie było przyczyny, z godności złożył...:((

____________________

* Czytaczom moim dziś wyzwanie spore, bo trza będzie samemu wyrozumieć, gdzież o choragwi, czyli jazdy oddziale prawim, gdzie o choragwi pojmowanej tak jak i dziś to czynim: jako sztandar... Próbowałżem tego pierwej przypisami pooznaczać, aliści tekst się mało czytelnem czynił, tedym poniechał...

** zmarł w 1442 roku