O zawiłościach familijnych poety wielkiego...I

   Pisząc noty o siostrach Rzewuskich, z których jedna za Balzaka poszła, wtóra zasię kochanicą była i protektorką Mickiewiczową, rzekłem, że mało co o tem głębiej wiemy za sprawą syna poety, co listów Adama z Karoliną Sobańską popalił... Nie jedynych to zresztą i nie tylko tego związku w cień niepamięci usunąć próbując, nim jednak co o samem popiszę Władysławie, jegoż motywach i czynach, godzi się nam osoby dramatu wystawić, poczynając jako się należy, ab ovo... W tem zaś przypadku nawet nie od narodzin dziecięcia, jeno od mariażu rodzicieli jego, bo to właśnie dzieje tegoż związku, a ściślej niedostatków jego i powiązanych z tem inszych skłonności wieszcza, srodze in futuram zaważą na działaniach syna, aleć i na reputacyi jego, wielce przez Boya-Żeleńskiego najwięcej postponowanej...
    Prawdziwie bowiem nie znamy dla jakiej przyczyny był się Mickiewicz żenił z panną Celiną Szymanowską, której jeśli jakiem sentymentem darzył, to chyba przez wzgląd na matkę dawniej znajomą, niźli na porywy serca własnego. Z tem, że w salonie wielce w Peterburku znanem, cenionej pianistki, Marii Szymanowskiej mógł Mickiewicz bywać jeno w tem czasie, gdy go z Wilna w głąb Rosjii expediowano, a nim ku Odessie nie podążył, ergo w latach 1824-25. Celina miała wtedy lat ledwo dwanaście i jeno ci, co takie kozy w domu mają, znają cóż one sobie w głowie roić mogą...
   Maria Szymanowska pomarła w lipcu 1831 roku, a mąż jej rok później i tak pozostały po nich osierocone dzieci, po prawdzie już najmniej dwudziestoletnie. Celinie się ponoć jakowyś epuzer oświadczał, by za chwilę porzucić, ostawiając ją w stanie nieszczęśliwości zupełnej i smutku, o czem Mickiewiczowi zaraportował przybyły z Peterburka ku Paryżowi doktór Morawski, z lat dawnych z poetą znajomy. Jeśli Morawskiemu wierzyć, miałże mu Adam rzec, że „Jeśli Panna Celina przyjmie jego wezwanie, to ją do ołtarza poprowadzi.”
   Cokolwiek miał wtedy na myśli, dość że Morawski przekazał rzecz wiernie i Celina tego za oświadczyny przyjęła. Jeśli to być miał żart jaki zamierzony, to nader ze strony by to było Mickiewicza okrutnem... W afekt prawdziwy nie wierzę, bo cóż mógł nagle po latach dziesięciu odczuć nasz wieszcz, wspominając pannę mu znaną jako dzieweczka dwunastoletnia? Cóż zatem? Słowo niebaczne, co się z gęby niebacznie wypsnęło? Jakie pocieszenie może zamierzone, a nie nazbyt poważnie myślane? Z trzech najczęściej znanych małżeństwa powodów odrzucić możem wszystkie, bo ni o afekcie, ni o rozsądku, a już najmniej o majątku mówić tu możem. Litość jaka? A może jakie jednak poczucie w poecie wewnętrzne, że czas już się i ustatkować może, skoro czwarty krzyżyk niezadługo? Można by rzec, że choć się zachował honorowo, słowo dane szanując... choć znów krzywdę późniejszą Celiny wspominając, któż wie, czy by nie lepiej skończyła, szukając w Peterburku szczęścia między jakiemi kawalerami tamecznemi...
    Póki co, stanęła w Paryżu latem 1834 i po ślubie możebnie rychłym zamieszkali pospołu, w rzeczy samej początkiem się szczęściem swojem radując, o czem ona pisała do siostry, Heleny już wtedy Malewskiej, a on do Odyńca:„Życz mnie tylko, żeby tak zawsze było. Trzy tygodnie szczęśliwe: dobre i to na świecie!”
    Szczęście jednak nie potrwało długo. Samego tego, że nie jest kochaną i docenianą należycie może by i jeszcze pani Celina ścierpiała, jak przecie miliony niewiast po świecie w stadłach niedobranych żyjących... Pierwsze dziecko, czyli córka Maria nie przysporzyło większych trosk, przy drugim, czyli naszym Władysławie, coś się jednak stało... Dziś rzec doprawdy trudno, czy to porodu pokłosie i jakiej traumy poporodowej, czy jednak przyczyny były inne. Sama zresztą w okresach względnej "normalności" przyczyny swej umysłowej choroby upatrywała w "rzuceniu się mleka na mózg". Tyle, że nie wydaje się, aby ona owe porody znosiła jakoś szczególnie traumatycznie. Po latach, nie kto inny, jak sam Adam wspominając jej ostatnie chwile, gdy w straszliwych cierpieniach umierała na raka, pisał, że "Ona, która rodząc nigdy krzyku nie wydawała, jęczała czasem tak przeraźliwie, że ją z ulicy słyszano…”
    Trudno diagnozować po latach, tem więcej żem nie medyk, atoli obłęd pani Celiny przez wielu był wspominany. W powtarzających się napadach siebie rozumiała być Matką Boską Częstochowską powołaną do wskrzeszenia Polski i zbawienia Żydów*, zasię Adam być miał w tej Polsce królem...
    Wszyscy, co w tamtem czasie, co o domu Mickiewiczowem spominali, zgodnie arcyciężką i przykrą tamtejszą atmosferę spominają... Pomijam tu już zgryzotę i udręczenie wieszcza, który zamiast nadziei spełnionych na towarzyszkę życia otrzymał był brzemię straszliwe, którego wypadnie ućciwie przyznać, że udźwignąć nie poradził. Akuratnie jako się zdało, że finansowym niedostatkom może jaki kres będzie, bo posady był dostał profesora literatury łacińskiej w Lozannie i tamże za chlebem wyjechał, przyszedł ten cios, że go ku Paryżowi gwałtem przyzywali, bo przyjaciele i znajomkowie żony oszalałej dzień i noc pilnować musięli. Przyjechał... bodaj to wtedy być musiał w najczarniejszej swej rozpaczy i się z okna rzucał [17 lub 18 grudnia 1838 roku -Wachm.], dziatek maleńkich nie bacząc, nie poezyi swojej...
     Nibyż nadziei nie tracił, Celiny do zakładu w Vanves na leczenie oddawszy, przecie było jawnem, że to koniec... Czego koniec? Ano tu się muszę własnym nad wieszczem spekulacyjom poddać, a czego upraszam, to by mię tu rozumieć z intencyjami... Nie sensacyi ja szukam, nie osądzam, ani nie potępiam... Obce mi brązownicze skłonności, ani jakie odbrązowników radości, że się komu wielkiemu uczepili u portek... Ja go po prostu, zwyczajnie i po ludzku próbuję zrozumieć. O toż mi idzie, jakich niewiast nasz Adam wkoło siebie potrzebował najwięcej i czem o tem dumam więcej, to pominąwszy sprawy każdemu zdrowemu mężczyźnie właściwe, czy młodzieńcze zauroczenia jakiemiś Józiami i Anielami, to rzekłbym, że szukał jakoby między biegunami dwoma...
    Pierwszym byłaby jaka niewiasta przyjemna, niekoniecznie nawet urodna (a wiemy, że Maryli Wereszczakówny pięknością by zwać ciężko było), przecie mającej jaki powab w sobie, a przy tem oczytana, kształcona, rozumna, z którą pogwarzyć o niejednem można... I, jak się zdaje, taką znajdował Marylę, taką była Karolina Sobańska, takiej oczekiwał Celiny. Aleć byłby i biegun ten drugi, jakiej niewiasty więcej może statecznej, co by może i nie od tego była, by pomatkować odrobinę...:) Takiej, zda się, nalazł był w pani doktorowej Kowalskiej, u której się po zawodzie z Wereszczakówną pocieszał, takiej pewnie miał i nadziei mieć u Celiny i oto nagle ta, co może by i te oba bieguny pożądań połączyła w sobie, okazała się być ofiarą szaleństwa i tego, zda mi się, zawodu, mimo wszelkie nadzieje i deklaracyje, poeta żonie przebaczyć nie umiał...
     A przecie to on jej zgotował piekło na ziemi, jakiego mało która doświadczyła niewiasta: życie na co dzień z "tą trzecią", bo oto na horyzoncie pojawiła się osóbka, o której w na poły zniszczonym rękopisie wiersza napisał Słowacki:
"Nu a [niewielka]
Pani Dejbelka
Ta chodzi
i [uwodzi]
Bez [węża]
Gdy Pan Bóg spuści męża".
    Aliści o pannie Xawerze Dejbel i o tem, cóż owa zawikłać jeszcze zdołała w dość już pogmatwanym Mickiewiczowym domu, opowiemy następnym razem...
_______________

* nie od rzeczy tu dodać, że się macierz Celiny wiodła z rodziny frankistów, czyli starozakonnych podług programu Jakuba Franka żyjących, którzy na pewnym etapie uważali koniecznem się z krześcijanami łączyć. Właśnie Szymanowskich familija jest uważana za tą, co zerwała z tradycją żeniaczek frankistów jeno między swemi. Wejrzawszy zaś na to, że jeszcze Celina miała mieć jakie kompleksa swego żydowskiego pochodzenia, któż wie czy i to się do tego obłędu nie przyczyniło...




                                        ................