O obyczajach Wigilijnych...

  Łacińska vigilia (vigiliae) coż czuwanie znaczy nader dawno się na rodzimą Wiliję spolszczyła, zaczym znów kościelnem staraniem do źródła swego miana nie powróciła. W dawnej Polszcze takich czuwań przed każdem świętem znaczniejszem nader powszechnie było w obyczaju, przy czym najznaczniejszych wilij uważano tejże przed Godami samemi, takoż przed Rezurekcyją i na Sobótkę, czyli we wiliją przed świętym Janem Chrzcicielem. Okrom nocnego czuwania, niemal cale dziś przepomnianego musem we Wiliją był post całodzienny. Temże tłomaczyć trza narodziny obyczaju, że się dnia końca czem prędzej wyglądało, czyli gwiazd na nieboskłon wynijścia. Oczywista co najwięcej wygłodniałym pacholętom to dokuczało, osobliwie, że przecie się uczta niezwyczajna szykowała, odmianę czyniąc nader miłą szczególnie chłopskiej dzieciarni, coż mało kiedy w roku syta spać szła... Co jeszczeć okrutniej, że to na ich oczach, częstoć i przy pomocy się ona wieczerza sposobiła, zapachami smakowitemi srodze przecie niebożęta torturując..:((((   Takoż gwiazda najpirwsza właśnie tem signum była, co z czystem sumieniem dozwalała się wreszcie ku stołowi kwapić...

   Na wilijej chłopskiej siedm dań być winno, na szlacheckiej dziewięć a na wielkopańskiej jedenaście. Każdej był oblig poprobować chocia trocha pod rygorem przesądu, że nie pożywając jednej czy dwu, takiejże samej liczby przyjemności się człek w nowem roku pozbawiał... Przy przyrządzaniu onych wagi ogromnej nabierały owoce i warzywa, z których je czyniono, a ściślej prawiąc, symbolika onych... I tak jabłka afekta miłosne znaczyły, takoż pokój, konkordię powszechną i odkupienie, śliwki i kapusta ode złych mocy przydatne były, gruszki żywota przedłużenie, takoż grosiwa przywabienie i ogólnej fortuny przybytek, figi płodność, obfitość i długowieczność, takoż jak i daktyle przytem jeszcze dostatek sprowadzające 

  Ale żeśmy o jadle gwarząc niemal cale przepomnieli inszych wigiljnych spraw nader ważkich, tedy nam się ku porankowi wigilijnemu cofnąć teraz... Pirwszem co się z rana zaraz po modlitwie czyniło, byłoż zębów czosnkiem pocieranie, by na cały rok przyszły się od uprzykrzonych zębów boleści uwolnić. Tegoż dnia się starano jako można prac ciężkich unikać, wierząc, że i potem rok cały człek jako wół tyrać by musiał; osobliwie niechano przędzenia i wszytkiego, co się lnu tyczyło (chocia przędzenie przez adwent cały niemalże obligiem dla panien było), a to w tem staraniu, by duchom we Wiliję się po świecie błąkającym oczu nie zaprószyć...

  Po południu gospodarz obuchem siekiery ubijał jemioły, którą pacholęta pode drzewem stojące złapać winny. Jemioła nie miała prawa dotknąć ziemi, bo byłby to niechybny zły znak na cały rok nowy!!! Jemioły onej potem wkładano z woskiem do uli, cóż miało miodu obfitość zapewnić.

   Do wieczerzy się szykując, siano rozrucano po podłodze, by stajenki betlejemskiej pozór czynić, takoż jadano na sianie (potem i obrusem nakrywanem) pod obrazem świętym, zasię po kątach izby mus był snopów z czterech zbóż naznosić, co urodzaju przyszłorocznego zapewnić miało. Tychże snopów potem w Nowy Rok wynoszono na pola, a i potem z osobna pilnowano, by po wymłóceniu ukręcić z nich powrózła na drzewka owocowe, by i onym obfitości zbioru uprosić. Ziaren zasię trza było do ziarna siewnego dodać, by plonu ubogacić, a sianem skrzętnie wyzbieranem bydło w Nowy Rok karmić.

  Osobnym obyczajem udzielanie czego z potraw ze stołu zabranych bydłu, kurom a takoż i wilkom, których na tę jedną jedyną wieczerzę zapraszano, wierząc, że jako się onych ugości, więcej się nie zjawią... Cależ przepomnianym obyczajem było wróżenie...niemalże takie samo jak na Świętego Jędrzeja... Panny ze ździebeł siana spode obrusa ciągnionych zgadywały, kiedyż ślub będzie. Jako ziele się świżym jeszczeć i zielonym widziało, tedy już w karnawale szło się gości weselnych spodziewać, jako zwiędnięte było...ano to krzynę dłużej czekać zejdzie; nie daj Bóg suche i żółte wyciągnąć... staropanieństwo pewne:((... Aleć zawżdy szło jeszcze wróżby z siana wróżbą z kłosa ze snopka ciągniętego sprawdzić: jako ziaren z kłosa parzyście się wykruszyło - ślub rychły, jako przeciwnie - toż i czekać dłuzęj zejdzie...

   Po wieczerzy się do sadu chodziło, gdzież gospodarze obuchami siekier pnie drzew uderzali "grożąc" onym ścięciem, jakoby się nieurodzaj trafił. Do sadu się też i po pasterce szło, by drzewkami potrząsnąć na "obudzenie ich" by świadkiem Bożego Porodzenia być mogły. Jakośmy już i przy drzewkach, tedy mię znów pewnie alteracya brać okrutna będzie za przyczyną powszechnego mniemania o „staropolskości” obyczaju choinek stawiania, a przecie to Niemce nam onego przyniesły, jako czasów zaborowych się we Warszawie od 1795 do 1807 roku rządziły...:(((

  Prawdziwie staropolskim obyczajem byłoż wieszanie u powały jeno czubka sosny, powszechnie podłaźniczką zwanej, chocia na rzeszowszczyźnie wołali ją jutką, w Małej Polszcze sadem, w Sandomierzu wiechą, a na Warmijej i Mazurach jeglijką... Strojono ją opłatkami, orzechami i jabłkami i wierzono, że dom chroni przede złemi mocami i urokami...

  Dalszym dniom się z Bożem Narodzeniem na Gody składającym insze obrzędy jeszcze i towarzyszyły... Na Świętego Szczepana miał xiądz owies święcić, którem się ludziska i przed kościołem, a i w kościele obsypywali, zaczym ku koniom szli tegoż dnia szczególnie je doglądając i pielęgnując; na Świętego Jana xiądz wino święcił, co na bole gardłowe wszelkie pomocnem być miało:))); dzień Młodzieniaszków młódź na swoje swywole całkiem zawłaszczyła, nieraz i takich breweryj po kościołach czyniąc, że się i do Rzymu na to opat tyniecki skarżył...

     Jeszczeć i inszem obyczajem, z Godami powiązanem, był ci obyczaj kolędowania, ale o tym inszym razem mi już pisać, boć nader długą mi się owa nota uczyniła:))...