O materyi arcydelikatnej, czyli o trudnej sztuce utrzymywania równowagi...

Godzi się od razu objaśnić, że nie o linoskoczkach prawić będziem, a o grodach dawniejszych i o tem, że w nich staranie miano, by nadto wielu się tem samem nie trudniąc, sobie wzajem w szkodę nie wchodziło. Idzie, oczywista, o cechy rękodzielnicze, którem to staranie poruczono. Czego by późniejszymi czasami złego (częstokroć zasadnie) o tejże instytucyi nie popisano, przyjdzie uznać, że na średnie wieki wcześne, gdzie nie nadto wielu jeszcze handlujących po świecie krążyło, tedy i gród każdy niemal samoistną się jawił całością, wielce to było kuszące zapanować nad podażą i popytem w mieście... Dodajmyż, że do jakiego XVI stulecia nader skutecznie... Gorzej, jako i dziś koncepta takie, w formach przeróżnych, co i rusz odżywają...

  Przyjąwszy, że na gród, dajmyż na to dziesięciotysięczny, ku któremu może jeszcze i drugie tyle ludu okolicznego się na jakie poważniejsze sprawunki kwapi, zdałoby się każdemu jaki nowy pas mieć, bodaj raz na pięć lat sprawiony, wypadnie może z jakie tysiąc nowych pasów na rok... I jakoby tych pasów pozwolono dwudziestu pasamonikom i rymarzom czynić, każdy by najwyżej jednego w tydzień mógł przedać, od czego wolnoż mniemać, że wrychlej by z głodu pomarł, niźli siebie, familii i czeladników wyżywił, o taksach i podatkach już i nie spominając... Przyszli tedy po rozum do głowy i wyliczywszy, że ich, nie bez szkody dla się wzajem, może być cyfra jaka, takiej we statutach zapisywali, jako dajmyż ku temu kichlerowie* krakowscy w 1609 roku:

 "Naprzód aby mistrzów rzemiosła kichlarskiego więcej nad 9 nigdy nie bywało, a to dlatego, żeby cech ten przez zagęszczenie się mistrzów nie niszczał i nie ubożał, a żeby robotę lepszą robili"

  Te o dobroci produktu słowa śmiało możem za średniowieczne public relations jeno brać, boć z dawna wiadomo, że na jakość i cenę nie masz jako konkurencyja, a cechom to zawżdy zarzucić szło, że ów numerus clausus był zaniżany, by na produkcie ceny więtszej mieć. Szczęściem, że natura próżni nie znosi, nawet i w tem ułożonem świecie, jako cechowi przemiarkowali i nadto drogo liczyli, wraz się gdzie na podegrodziu partaczy więcej zjawiało, towar ten taniej czyniących... A jakoby majsterkowie nadto zajadli byli, zawszeć jeszcze szło rajcom miejskim, a w ostateczności i suzerenowi, ceł i rogatkowego obniżyć, by kupcy przyjezdni tejże konkurencyi łacniej czynić mogli...

  Żem o partaczach tu już był i pisał, wróćmyż do cechowych... Co najwięcej zawżdy kwasów czyniło, to między czeladnikami, wyzwolin się doczekać nie mogącymi, a mistrzami swary... pewno, że każdemu młodemu się marzyło, by jako najwrychlej na swojem stanąć i swego przedawać, przecie jako na ten antagonizm odwieczny wejrzeć, nie jako już probowano, jako na walkę klas:)), jeno onej równowagi mając na względzie wrychle się pokaże, że był w tem sens głęboki.

  Wejrzawszy nawet i na ówcześnego życia krótkość, cależ już i wojnami, czy zarazami nie skracanego, byłże przecie czas potrzebny, by mistrzowie dawniejsi naturalną rzeczy koleją, zestarzawszy się ponad miarę, luboż i pomarłszy, mieśćca młodszym ustąpili. Owym zasię przez ten czas mus było się fachu wyuczyć, zasię wpisawszy się do cechu, uzdolnienia swe wykazać, przedkładając dowód swej sztuki majsterskiej, czyli majstersztyku (Meisterstück).  By jednakowoż się do cechu móc wpisać, czasu schodziło kandydatowi niemało, bo tu znów wymagano by ów praw miejskich pierwej zyszczeł (osobne to kondycyje, turbacyje i ekspensa niemałe), obabił się, bo nieżeniatych nie przyjmowano, słuszna czy nie, domniemując, że ów nadto wolnym będąc, za leda jaką okazyją, może i w świat gdzie ruszyć, tedy nic grodowi to włóczykiju takim; na koniec by się dobrą sławą wykazał, co miejscowemu może i fraszka, jeśli nie pijał za często, za dziewkami nadto jawnie nie gonił, a i w kruchcie go z czasu do czasu widzieli... Przecie przyjezdnemu takie świadectwo dobrej sławy czasem i zaporą na lata było, zaczym kto z rodzinnych stron nie podesłał jakiego od plebana pisania. Jeszczeć i jednej bariery pokonać przyszło: wpisowego...dodajmyż że wysokiego okrutnie, temuż właśnie, by go czeladnicy latami składali... I wszytkiego tego, dodajmyż jeszcze, za dobrą wolą stron wszytkich udział w tem przedsięwzięciu przyjmujących...

   A małoż to dramatów było, jako czeladnik grosz swój, podług obyczaju, u mistrza trzymający, na złośliwca trefił, co go oszwabił (tak, tak...celowom tu tegoż słówka użył, bo w najściślejszej ono korelacyi do cyrkumstancyi opisywanych!!!), czasem i oskarżył fałszywie o jaką kradzież, luboż i na nastawanie na cześć pani majstrowej luboż córy onegoż? Bywało, że czeladnik latami się ku wyzwolinom szykujący, z nagła się na miejskim bruku, bez grosza przy duszy nalazł... Bywały i między mistrzami waśnie, jako który takiemu u siebie dał chleb i kąt; bywały i (o zgrozo!) cyrkumstancyje takowe, że czeladnik tegoż brzemienia unieść nie umiejąc, targnął się był na siebie, luboż i na tegoż nieszczęścia sprawcę...:(( Aleć tu już i może nadto daleko dygrysyją odbiegamy, tedy powróćmyż ku myśli pryncypalnej...

  Inszem mechanizmem, co równowagi strzegł, był roboty między rzemiosła podział, czasem i ad absurdum doprowadzony, przecie w tejże trosce czyniony, by jedni drugim chleba nie odbierali... I tak krawcom nie lza było sukni futrem obszyć, boby kuśnierzowi zarobek odbierali, nożownikom zbraniano ostrzyć szabli luboż mieczy, by szlifierzom w drogę nie wchodzili... Czasem to się po dobrawoli ugodziły dwa cechy jako w Krakowie rymarze z pasamonikami Anno Domini 1365, że pierwsi jeno cyną pasy wybijać mogą, drudzy zasię mosiądzem, takoż że pasamonicy nie będą "pasów ruskich**, ni wędzideł" czynić, za co znowuż rymarze jaki swój towar drobny na kramy pasamoników dostarczać będą. Czasem jako się zainteresowani ugodzić nie umieli, rozsądzała ich rada, czasem i burdy temuż towarzyszyły okrutne, że nieledwie ćwierci miasta w perzynę nie obrócono... czasem i trup jaki padł, a i na gardle bardziej krewkich karano...:((

  Bywało, że jako był ode ludu napór nadto wielki i potrzeba prawdziwa, by liczby rękodzielników uwiększyć, zasię opór cechu był nad miarę wielki, że się jakich buntujących w regestra jako cech nowy wpisywało; dajmyż na to z piekarzy się dwa cechy czyniły: piekarzy białych i czarnych. Toż samo było i z garbarzami, co się na garbarzy, garbarzy czerwonych i białoskórników podzielili...

   Kończąc, godzi się jeszcze i o inszych mechanizmach spomnieć, jako to liczba uczniów, prawem mistrzowi dopuszczona (byłoż zwyczajem uświęconem, że starszemu cechu wolnoż było mieć jednego ucznia więcej nad mistrzów inszych)***. Dozwalano takoż przyjąć ucznia nowego, jako jeden ze starych się ku wyzwolinom kwapił i był tegoż bliski. Cechy też i o liczbie produktów dozwolonych na targu cotygodniowem wystawiać rozstrzygały, takoż o godzinach pracy (by jeden mistrz więcej nad drugich nie wyprodukował), nareście o groszu czeladnikom płaconym (by wszytkim mistrzom mniej więcej jednakich kosztów uczynić).

____________________________

* piernikarze

** przy staraniu całem żem, niestety, nie doszedł, czemże te pasy szczególne być miały:((

***statuty dopuszczały możności czasowego zwiększenia tej cyfry, jako się któremu okazjonalnie obstalunek duży trafił, luboż za zdarzeniami extraordynaryjnemi (koronacyja czy pogrzeb królewski) się ciżby niemałej spodziewano...