Zapowiedź...

  Z każdą kolejną rocznicą jakich powstań nieudałych naszych te się rodzą pytania, zali onych wszczynać było warto... I choć różnie tych pytań stawiają, a i różnie odpowiadają na nie, konkluzyj jakich temu nigdy nie ma jednoznacznych, osobliwie takich, co to by ich warto złotemi zapisać literami w marmurze jakiem i kolejnym przekazywać pokoleniom... A szkoda, choć mniemam, że tu najwięcej by dała odpowiedź na pytania, których nikt nie zadaje, bo respons jeno domniemanym być może: zali ci, co do sprawy tej byli przywiedli (i nie jeno o powstania tu chodzi), by możność mięli konsekwencyj czynów swych poznać przódzi, zali by tak przy swojem obstawali upornie?

Jeśli idzie o jenerała Bora-Komorowskiego, to jest to ta z sytuacji bodaj jedyna, gdziem tego niemal pewnym, że ów by od powstania w Warszawie odstąpił... Zali by tego samego uczynili gorącogłowi spiskowcy, co insurekcyję zimową Roku Pańskiego 1863 wszczęli? Nie wiem... Podobnie jak tegoż samego rzec nie mogę o ich poprzednikach, listopadową nocą ku Belwederowi spieszącym, ni o pułkowniku Becku, w maju 1939 roku w Sejmie głoszącym, że „My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna. Tą rzeczą jest honor!”... Becka wspominam tu nie tyle jako personę odpowiedzialną, co raczej jako głos charakterystyczny ówcześnych elit naszych, co do których doprawdy dziś rzec by trudno, zaliżby znając straty przyszłe na substancyi narodowej, takoż fiasko idei im przecie w młodości najdroższej: niepodległości, nie poszli by w ślady pragmatycznego Komendanta swego, co jak inszych nie miał możności, to umiał się i nagiąć do udanego bądź rzeczywistego służenia zaborcy, byle tego, co już zdobyte, nie przetracić... I któż wie, czy idąc ówcześnie drogą, którą ostatecznie poszli i Rumuni, Słowacy czy Węgrzy, jako naród byśmy może mniej wyszli z tej wojennej zawieruchy obolałemi...

  Realizm polityczny ma w tradycji naszej prasę wyjątkowo paskudną i dziwić się temu trudno, skoro niemal za każdem razem kolejni zdrajcy i odstępcy narodowej sprawy, gęby niem sobie wycierali, zaprzaństwa uzasadniając własnego... I w rzeczy samej cieniuśka to by była granica, jedno od drugiego oddzielająca, której podług mnie, czasem jeno cel nadrzędny i ostateczny by zjawiska oba różnił... Choć pewnie znów mi tu kto rzeknie za chwilę, że Wielopolskiemu takoż szło jeno o ojczyzny pomyślność i Narodu dobro... Choć ja bym tu radziej zbiorowej był naszej przywołał narodowej mądrości, co z końcem 1956 roku, pomimo wzburzenia niemałego i nastrojów niemal rewolucyjnych, sprawiła, że NIE poszedł ten naród krwawem i tragicznem węgierskim śladem, a i w części jakiej i w późniejszych przesileniach się raczej był ścieżki Gandhiego był trzymał, niż tradycji nakazującej sięgać po to, co tam by kto możność miał: od kos po butelki z benzyną... Chciałbym ja wierzyć, że w gorzkiej węgierskiej z roku tamtego dykteryjce* przynajmniej w odniesieniu do narodu naszego, jest to prawdy ziarno, jaką trwałą zmianę postaw tu upamiętniające...

A po cóż ja Wam tu prawię tego wszytkiego, skoro to ani rocznica nijaka, osobliwie tych insurekcyj czy inszych motyk na słońce wzniesionych? Ano bo bym Wam chciał epizod z dziejów narodu inszego wystawić, co na tej drodze ku własnej chwale i wielkości zatrzymać się nie umiał i ku czemu go też to przywiodło... Ale, że tego by nam tu dzisiaj ponad wszelką miarę było, to rzeczy podzielim i onej przestrogi uszykuję na pojutrze...

* - na odpowiedzialność Jegomości Profesora Paczkowskiego powtórzę, że tak ponoć owi natenczas mówili, że się sami „...zachowali tak, jak zazwyczaj się zachowuję Polacy: zrobili powstanie. Polacy za to zachowali się tak, jak zazwyczaj zachowują się Czesi: poszli na kompromis. Czesi za to zachowali się jak świnie, bo nie zrobili nic!”