O niesnaskach dyplomatycznych niektórych dawniejszych...

  Wszyscyśmy nie tak dawnym przecie czasem spectatorami byli osobliwego widowiska, jakiego nam ufundowali ówcześnie Miłościwie Nam Panujący, gdzie się nieledwie przepychali o krzesło przy stole, o miejsce w aeroplanach i o sprawy insze. Podobnie zapewne, jako i Lectorów część pryncypalniejsza zniesmaczony, śpieszę jednak Czytaczów Miłych uspokoić, że i na tem polu żeśmy tradycyj bogatych i włodarze współcześni w tych swarach swoich bynajmniej niczego tu nie czynią nowego, czegobyśmy nie znali i przódzi...

   Źródło nieszczęść w tej mierze, pospolicie dawną służbę dyplomatyczną naszą trapiących, po największej części w tem było powodzie, żeśmy tej służby zwyczajnie... nie mieli. Insze dwory miewały i posłów, i dyplomatów czasem z dziada pradziada, a jak się który nieobyty w tych subtelnościach i zawiłościach protokołów trafił, to był chocia jaki mistrz ceremonii, luboż protokołu, co rzeczy umiał właściwie urządzić. U nas komunikacyja z dworami inszemi nibyż w gestyi było kanclerza i podkanclerzów onemu podległych, aliści monarchowie one sprawy zazwyczaj sami nadzorując, tych najwięcej za posłów zażywali, których wierności być mogli pewni, luboż którzy na dworze, gdzie się udawali, najwięcej wskórać mogli. Za tąż przyczyną do kuryi rzymskiej najwięcej duchownych słano, a i to takich, co ich Stolica Apostolska rada widziała, jako choćby w Łokietkowej dobie biskupa poznańskiego, Andrzeja z Wiślicy.

   Ergo nigdy w Polszcze nie przyszło do wykształcenia się czego, co byśmy dziś pewnie dyplomatyczną służbą cywilną zwali. Jako temu przydać, że monarchowie częstokroć własnej polityki wiedli, nie ze szczętem zgodnej z tem, co by się za oficyalną politykę Rzeczypospolitej uważało, takoż i to, że nawet jak Zygmunt August jakie poczynił próby, by tego uładzić, wraz Walezy na powrót złączył w jedno kancelaryje wszytkie, co już bodaj na wieki pogrzebało możność tychże urzędów reformy... Wrychle i Batory swoje dołożył, by własnej niemal dla prywatnych i siedmiogrodzkich spraw trzymając kancelaryi, na służbę publiczną grosza poskąpił, temuż się dyplomaci nowi kształcić przestali. Osobliwym znów polskim było obyczajem, że poseł się na własny koszt ekwipował jadąc gdzie w świat, co i nieraz okazyją do niezwykłego było przepychu ukazania (exemplum: ot choćby wjazd Ossolińskiego do Rzymu, gdzie konie z rozmysłem słabo bito podkowy złote, by je gubiły po ulicach Wiecznego Miasta, podziw budząc niemały nad zasobnością i potęgą Rzeczypospolitej), zasię myśmy wszytkie deputacyje cudzoziemskie w granicach Rzeczypospolitej własnem żywili sumptem... Staropolska gościnność, czy staropolska naiwność?

   Przydługi ten i może wstęp temuż miał pokazaniu służyć, żeśmy prawdziwie dyplomackich obyczajów się na gorąco uczyli, a że i czasem afronty zamierzone bywały, temuż nie raz przychodziło do niesnasek, przy których nasze o aeroplan swary są niczem przedszkolaków przepychanki, któryż ma w najpierwszej iść parze... Nie o aeroplan, ale o miejsce w karocach się nasi najwięcej z Moskwicinami przemawiali, gdzie nie dość, że afrontem było siadać nie naprzeciw siebie, to jeszcze pragnąc siadać wpodle siebie i jeszczeć samemu stronę biorąc godniejszą prawą, nasi Moskali do swoich inwitowali kolasek, onym miejsce po lewicy ukazując. Zdażyło się to za poselstwa Lwa Michajłowicza Anno Domini 1635, za czym aż królewskiego trzeba było rozsądzenia, by nasi się zgodzili do moskiewskich siadać karoc i Moskwicina mieć, jako równego sobie vis a vis... Nie na długo tejże moderacyi starczyło, bo jako Imć Puszkin w 1650 ku królowi posłował, rzecz się powtórzyła de novo i grubijaństwa tak sążniste przeciw sobie adwersarze miotali, że się zdało, że wraz za tem mało dyplomatycznym językiem i do szabel przyjdzie... Zda mi się jednak, że w tle tychże ambarasów nadto czytelne dyplomatom naszym niechęci samych władców rozeźlonych roszczeniami Moskwy... W 1635 sam Władysław IV afront posłom uczynił świadomy, przyjmując onych na siedząco i ni razu nie powstając ni przy powitaniach, ni też przy oracyi posła. Nota bene tegoż samego zaznały Niderlandczyki, co pokoju między nami a Gustawem Adolfem mediować probowały Anno Domini 1627. Naonczas król jegomość tem był rozeźlon, że owi przódzi do Szweda negocjować pojechali... Nawiasem, to jako dwa lata później insi, tym razem Angielczyk z Francuzem mediowały między nami a Szwedami w Altmarku, nader zabawnym było przytomnym baczyć na onych, gdyż tak baron Hercule Girard de Charnace, jako i sir Thomas Roe osobliwego mimo wolej uczynili spectaclum. Szło o pierwszeństwo wielce dyskusyjne jednego przed drugim, temuż oba się sobie wzajem niczem dwa brysie przyglądali, kto się pierwszy ze zydla podniesie, któryż pierwszy do karocy siadać będzie, któryż pierwszy się skłonić raczy. Że drgnienie nieznaczne jednego wraz reakcyją wtórego prowokowało, temuż spectator tych zdarzeń z melankoliją skonstatował, że "tymi błazeństwami bardziej byli poszli na małpy, niż na wielkich ludzi."

   Jan Kazimierz poselstwu Puszkina jeszczeć i więcej poczynił złośliwości, niźli jego brat, co wstać nie raczył. Zwyczajem Moskwie powszechnem z poselstwami onychże jeździły całe karawany kupców z towarami swemi, tanim kosztem z przysługującej posłom korzystając ochrony, tak na ziemiach własnych, jak cudzych. Zwyczajowo też się między sobą jako tam rekompensowali niechybnie, temuż posłowie nierzadko i przed expedycyją jeszcze swej spodziewanej intraty żądali.* Znając o tem, król jegomość posłów przybyłych rezydencyją grzeczną ugościł, aleć zbronił onym onej opuszczać, Polakom zaś wszelkiej kondycyi i stanu onych odwiedzać, ergo z całegoż w Warszawie kupczenia nic nie było, a towar po prowincyi przedawać, osobliwie po drodze przez ziemie wojną zniszczone, znaczyło przedać wielekroć taniej, a i ze stratą może...:)

   W swojem czasie niemałego był uczynił ambarasu poseł nadzwyczajny niderlandzki Honaert, której to rangi Rzeczpospolita ani znała przódzi. Ów zjechał pod Warszawę, zaczem uwiadomił o swem przybyciu kanclerza, że czeka do stolicy wjazdu. Kanclerz Prażmowski, uznając w niem posła ordynaryjnego, nie zaś ambasadora, kazał był responsować, iżby Flamand zajeżdżał, kiedy mu wola, bo go ceremonialnie** nikt witać nie będzie. Zjechał tedy Honaert i stanął we wskazanem leda jakiem lichem domostwie, czem już poruszony oświadczył, że w czas audiencyi należnego mu ceremoniału oczekuje. Upocił się biedny kanclerz wyrozumieć probując, jakież to randze nieznanej przysługują grzeczności, aliści nawet upiwszy rękodajnych onego, tyleż wyrozumieli nasi, że w krainach inszych gości takowych się niżej ambasadorów traktuje. Ergo nazajutrz Honaerta do pałacu królewskiego wiódł jaki urzędnik z kancelaryi, nie zaś senatorowie, czy dworzanie godniejsi. Wwiódłszy zaś na zamek, przykazał między inszemi antyszambrować, ledwo jakiego mieśćca na ławie mu uwolniwszy. Wprowadzony po czasie jakiem, bynajmniej nie krótkiem, do króla, co go po prawdzie przyjął stojąc, ale za to z głową odkrytą i bez asystencyi godnej, zasię wyprowadzony przez tegoż samego urzędnika, przecie nawet nie do karety, czy bodaj do schodów choć, a do pół korytarza jeno, tak się był Olęder rozeźlił, że skrupulatnie owe afronty spisawszy, pchnął był umyślnego do zwierzchności swojej. Rzecz się i o Stany Niderlandzkie oparła, które zbroniły Honaertowi się w jakiebądź negocjacyje zapuszczać, dopokąd Polacy afrontów owych nie naprawią. Byłaż i zatem audiencyja wtóra, z asystencyją senatorską, dworzanami i krzesłami poręczowemi, co takoż nie bez znaczenia było...

   Nawiasem, to pewnie ów Honaertowy przypadek tak nam szambelana Denhoffa skonfudował, że ów na przyszłość zapewne woląc przesadzić w wylewności, niźli serdeczności poskąpić, wrychle nowej uczynił był mimo wolej siurpryzy, gdy takież same poręczowe krzesła kazał stawiać za przybyciem poselstwa tatarskiego, choć w Polszcze dziecku było wiadomem, że Tatarowie przed władcami wszelkiemi, raz padłszy na kolana, tak się i do nich przemieszczają, by kraj szaty ucałować, waląc przy tem czołem o pawimenta, zaczem cofnąwszy się (znowuż na klęczkach do jakiego kątka, stamtąd przemawiają, z licem przy ziemi, ani śmiąc na monarchę wejrzeć, tandem stawiać onym krzesła, jeszczeć poręczowe, to jako ptakowi skrzydlatemu ziarna sypiąc, jeszczeć mu i do tego widelca położyć...

________________

* zda się, że nie jeno dyplomaci na tem bogacieli... W memuarach Paskowych jest spomnienie chwili, gdy w obozie wojskowem Czarniecki był go naznaczył na asystencyją i przewodnictwo poselskiej moskiewskiej karawanie, do króla zmierzającej. Z punktu mu za to inszy towarzysz pancerny gotowizną wypłacić był gotów na rękę tysiąc czerwonych złotych, byle mu jeno tegoż zaszczytu i obowiązku odstąpił, najwidniej spodziewając się daleko więcej od orszaku poselskiego wyciągnąć profitu...

** zwyczajowo po ambasadora wyjeżdżało najmniej dwóch senatorów z orszakami, zaczem go w królewskiej do stolicy wwozili karecie, śródzi szpalerów wojskowych, co gościowi miały przydać znaczenia, aleć i chronić onego przed ciżbą ciekawą i wiedli onego prosto na zamek, gdzie mu król czynił audiencyją.