17 grudnia, 2017

Jeszczeć o niegodziwościach listopadowych, czyli wielkiego odwrotu spod Moskwy szczegółów przygarstek...III

   Jakeśmy to w częściach uprzednich (I, II) wyłożyli, rzecz, choć wielce z zimą okrutną kojarzona, przecie od początku do niemal końca (czyli przekroczenia Berezyny)*, się w listopadzie zamknęła, miesiącu, który w Polszcze się więcej z pluchą niemiłą i wszystkich już liści opadem kojarzy, niźli z zamarzaniem na mrozie...
   Biograf marszałka Ney'a, Roman Bielecki, w odniesieniu do tego, co się przy przeprawach na Berezynie zdarzyło, napisał: "Nigdy jeszcze w jednym miejscu i czasie nie nagromadziło się tyle bohaterstwa i tchórzostwa, cierpień i poświęcenia, współczucia i dobroci dla bliźniego, a równocześnie podłości i samolubstwa." Pomijając moja ustawiczną skłonność do polemizowania, gdy słówko "nigdy" słyszę, to skłonny byłbym się z temi słowami zgodzić, ale i rozciągnąć je w czasie na cały ten nieszczęśny spod Moskwy odwrót...
  Historia adiutanta Davouta, pułkownika Kobylińskiego, rannego pod Małojarosławcem jest właśnie na istnienie tej pięknej strony ludzkiej natury dowodem. Marszałek poruczył rannego pewnej kompanii grenadierów z rozkazem zaopiekowania się nim, ale i z prośbą, by go, niezależnie od cyrkumstancyj, których im cierpieć przyjdzie, nie porzucali... Nieśli go na noszach, owiniętego kocami, zmieniając się w tem trudzie, na postojach zaś doglądając i karmiąc, choć sami ledwo co mieli do gęby włożyć. Ginęli i marli, ale wciąż nieśli rannego, nawet i wtedy, gdy ów sam ich błagał, by go porzucili i ratowali siebie... Ostatni żywy z tej kompanii grenadier samojeden owe nosze z cierpiącym pułkownikiem dociągnął do Wilna...
   A równocześnie działy się rzeczy, któreśmy już w części pierwszej za pamiętnikami Jakoba Walteran spominali, który pisał o potworzonych grupkach, które tylko o siebie dbały, walcząc w nieludzki sposób z innymi o byt i przetrwanie... Spominaliśmy los koni, które masowo ginąc, czas jakiś przedłużały jeszcze agonię ludzi, choć onych mięso częstokroć ciężko było uwarzyć, czy upiec, przy braku opału, lub odważnych do zbierania go wobec uwijających się wkoło Kozaków. Kapitan woltyżerów Charles Francois wspominał, że jadał "mięso końskie na wpół dogotowane, i to w taki sposób, że od brody po kolana bywałem ochlapany tłuszczem i krwią (...) Widziałem żołnierzy, jak klęcząc lub siedząc w pobliżu szałasów wgryzali się w końskie mięso niczym wygłodniałe wilki." Owo mięso, a po jego skończeniu się, powszechnie warzony "kleik Spartanina"** , zapijany wodą z topionego śniegu, nieuchronnie prowadził u wielu do dyzenterii, która zabijała żołnierzy Wielkiej Armii jeszcze bardziej skutecznie od kul i kartaczy, choć zapewne ustępowała w liczbie ofiar grypie, którą przywlekli służący w rosyjskich oddziałach Baszkirzy i Kałmucy. Dla osłabionych i wycieńczonych organizmów, dodatkiem zupełnie nieodpornych na nieznaną chorobę, skutki były takie, jak dla Indian amerykańskich zawleczenie im naszych chorób przez konkwistadorów...
  Choć znów przyznać przyjdzie, że owa grypa, czy kule nie odzierała tak bezlitośnie swych ofiar z godności. Kamerdyner Napoleona, Constant, wspomina widok całej kolumny takich nieszczęśników:
   "Jej [dyzenterii-Wachm.] ofiary obnosiły się ze swoimi straszliwymi szkieletami pokrytymi wysuszoną i siną skórą. Nagość tych nieszczęśników, którzy musieli zatrzymywać się co krok, była najbardziej przerażającym obrazem, jaki mogła nam ukazać śmierć. Inni, prawie sami kawalerzyści, zgubiwszy lub spaliwszy przy ogniskach buty***, szli teraz z gołymi nogami. Zamarznięta skóra i obumarłe mięśnie złuszczały się jak kolejne warstwy wosku. Kości były odsłonięte, a tymczasowy brak wrażliwości na jakikolwiek ból podtrzymywał w nich płonne nadzieje na ponowne zobaczenie domu rodzinnego."
  Inny oficer, major Leroy, wspominał "kilku żołnierzy i oficerów niezdolnych do zapięcia spodni. Ja sam pomogłem jednemu z tych nieszczęśników włożyć z powrotem jego przyrodzenie i zapiąć guziki. Płakał jak dziecko. Na własne oczy widziałem jak pewien major zrobił dziurę w siedzeniu spodni, żeby nie musiał się rozbierać, by sobie ulżyć. Nie był zresztą jedynym, który zastosował tak odrażające środki ostrożności."
 Roman Sołtyk, ongi bohater spod Raszyna, zanotował ze zgrozą, do czego żołnierzy doprowadzały warunki i cierpienia, które znosić musieli. Widział on "żołnierzy otumanionych, czy raczej upojonych panującym zimnem niczym alkoholem, jak rzucają się twarzą w ognisko i giną w płomieniach, podczas gdy ich kompanionom nawet nie przyjdzie do głowy, aby ich wyciągnąć." Inni strzelali sobie w głowę, lub prosili o to kolegów, a czasem ruszali do samotnej walki z Kozakami, by zginąć w boju, co nie zawsze było im dane, bo ci okrutnicy nie wojowali, jeśli naprawdę nie musieli, a pochwyconych najczęściej rozdziewali do goła i pozostawiali na mrozie.
   I tak ta, bardziej gromada nieszczęśnych potępieńców, niźli armia, dobrnęła do Berezyny, granicznej ówcześnie rzeczułki Wielkiego Księstwa Litewskiego, nawet i niegłębokiej, aliści w zwykłym czasie szerokiej okrutnie, a w tamtych dniach dodatkiem jeszcze, poprzez nagłą, a krótkotrwałą odwilż, więcej i jeszcze szkodą podtopieniami i połamaną w kry pokrywą lodową, po której przejść było nie sposób, a przepłynąć czy nawet i przejść po dnie, niepodobieństwem tak przez wodę zabójczo lodowatą, jak i przez owe kry na ludzi napierające, miażdżące ich i przytapiające... Miałżem ja w zamiarze onej przy Berezynie batalii, jako i samej przeprawy, opisać w części ostatniej, aliści zważywszy na okropieństwo i przykrość niewymowną, którą tym cyklem sprawiam Lectorom, nie wiem zali się na to odważę...
_______________________
* - do Wilna, co by można za kres tej wyprawy uznać, dobrnięto pod koniec pierwszej grudnia dekady. 
** - "Najpierw roztop trochę śniegu, pamiętając, że musisz zużyć go dość dużo, by uzyskać niewielką ilość wody; potem rozmieszaj w niej mąkę; następnie , wobec braku tłuszczu, wrzuć trochę smaru do osi, a wobec braku soli, odrobinę prochu. Podawaj na gorąco..."
*** - mechanizm takiego nieszczęścia był stosunkowo prosty; odmrażanie kończyn to efekt swoistego odcinania przez organizm krążenia krwi od części, które z punktu widzenia organizmu stają się nieefektywne i uciążliwe. W efekcie wielu żołnierzy usiłowały zagrzać zgrabiałe i zamarzające kończyny trzymając je możliwie najbliżej ognia, a gdy zasypiali lub tracili przytomność, nie kontrolowali tego, gdy zaczynały im się palić buty. W latach trzydziestych i czterdziestych we Francji weteranów spod Moskwy poznawano po charakterystycznym, kaczkowatym chodzie, którego nabywali po amputacji dużych palców u stóp, najczęściej padających pierwszą odmrożenia ofiarą.

13 komentarzy:

  1. 1. Czasem to chyba lepiej jest wiedzieć mniej niż więcej. Te opisy odwrotu iście są pełne horroru.
    2. Tych do gołego rozdzianych to wiosna chłopstwo chowało, czy nie trzeba było, bo wilki sprawę wcześniej zakończyły?
    Pozdrawiam

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ad.1 Podobnie i myśląc, mniemam, że jednak sobie (i Wam) tych horrorów znad Berezyny oszczędzę...
      Ad.2 Stawiałbym raczej na wilki, a z braku hien i sępów także na kruki i wrony...
      Kłaniam nisko:)

      Usuń
  2. Dwaj panowie spotkali się w Tylży celem wybudowania mostu . Most zgody okazał się mostem zwodzonym. Koszty poniosły tysiące  tych, którzy nie mieli żadnego wpływu na prace modernizacyjne. 
    Natomiast zdecydowanie protestuję przeciwko argumentom, że konkwistadorzy zawlekli choroby do Ameryki. Po pierwsze, to była krucjata o " czystą Amerykę".  Po drugie, oni nieśli "dobrą nowinę". Po trzecie, pogańskie czerwonoskóre , za podszeptem szatana, wolały śmierć i same się pochorowały. Niemożliwe jest, by święcona woda zabijała.
    z wyrazami uszanowania

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Tym bardziej, że płyn ów zwany jest przez ochlapusów "wodą prawdziwego życia" [nie mylić z aqua vitae] więc ochlapywanych mógł tylko ożywiać. Poza tym - pisać dziś w Polsce dobrze o czerwonych?

      Usuń
    2. Urzeczony opisem mostu zgody długą chwilę nie mogłem się do przemyślenia responsu zabrać...:) Może i tak z mego pisania wygląda, że ja tych konkwistadorów winuję za owo rodzimych chorobami przetrzebienie, ale tak nie jest. Dość mają inszych zbrodni za uszami, ale tutaj przecie się to poza jakąkolwiek ich świadomością odbyło... tamtym przecie czasem nikt nawet tak nie rozumował o chorobach, a prawdziwa ciekawość mnie zżera, iżby wiedzieć, czy gdyby taka wiedza istniała i świadomość zagrożeń, czy to by kogokolwiek przed wypłynięciem powstrzymało? Nawiasem, to są tacy, co uważają, żeśmy się tutaj akuratnie pomieniali na ichnią francę, aliści ta choć dokuczliwa, przecie nie unicestwiła żadnego z europejskich narodów, ergo wymiana nie nazbyt adekwatna...
      Kłaniam nisko:)

      Usuń
  3. Rzecz jest bardzo interesująca skąd brali żywność i zaopatrzenie Rosjanie? Bo trzeba sobie uświadomić, że najpierw z żywności ogołociły drogę przemarszu wojska rosyjskie, później napoleońskie, później znowu wracające napoleońskie i te nie miały co jeść, ani w co się ubrać, ani nawet paszy dla koni. A na to wszystko jeszcze przyszli znowu Rosjanie. Że do swoich niezniszczonych terenów blisko nie mieli to przecież znowu musieli się żywić na tych ogołoconych ze wszystkiego przestrzeniach.
    Ja rozumiem, że były tereny zasobniejsze, bo niezniszczone wojną, ale to przecież nie było o "rzut kamieniem" tylko o setki wiorst, a transport był równie trudny jak i dla Francuzów - błoto było takie samo dla wszystkich. Kwestia tylko podków wszystkiego nie załatwiała.
    No i wreszcie co się stało z ludnością cywilną, bo że nie miała lekko to zdaje się oczywiste?

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Myślę, że niejedna wioska, z dawna spraktykowanym na tych przestrzeniach sposobem, na pierwsze hasło o marszu jednych czy drugich dała drapaka w lasy i przeczekała, co mogła w ziemiankach jakich...Kmiotkowie mieli jedną nad maszerującemi armiami przewagę: nie musieli nigdzie iść i energii tracić, a i przynajmniej kwestię opału mogli rozwiązać w oparciu o to, co mieli dostępne z dziada pradziada... Boję się, że nie ma prawdziwie akuratnych danych i statystyk, ale sam bym szacował umniejszenie populacji na przynajmniej 30-40 procent... Co się tyczy zaopatrzenia armii rosyjskiej, to ta następowała napoleońskiej na pięty, idąc najzupełniej klasycznie, z taborami i zaopatrzeniem, może nie przesadnie bogatym, ale przecie skutecznym. Przypomnę, że Napoleon miał w Moskwie np.potężne zapasy mąki, której nie zabrano i owa cała się dostała na powrót w rosyjskie ręce. Może i jakiego znaczenia miały mniejsze wymagania rosyjskiego żołnierza? Nie przypadkiem przecie najwięcej osaczali uchodzących Kozacy, co mogli przeżyć o worku sucharów do siodła przytroczonym... Gorzej z końmi, ale tu pewnie właśnie chłopstwo miejscowe najwięcej gnębiono...
      Kłaniam nisko:)

      Usuń
  4. Szanowni – Nitagerze, Vulpianie, Wachmistrzu [alfabetycznie]…

    Od kilkunastu lat byłem/jestem Waszym czynnym i biernym czytelnikiem i coraz rzadszym dyskutantem, wiele się od Was dowiedziałem, dużo nauczyłem i przeżyłem sporo miłych chwil… Wy także byliście niekiedy moimi cenionymi gośćmi jako blogera Sigismundusa Secundusa, Mioduszy czy Absurda z K.Lechistanu… Ale że wszystko ma swój koniec, ten stan także mieć go musi.
    Kończę dziś [20 grudnia 2017 roku ] 77 lat i z chwilą wysłania do Was tego listu całkowicie znikam z „rzeczywistości blogowej” tak czynnie jak i biernie [likwiduje wszystkie linki, adresy, odnośniki, ikony czy jak tam się to zowie]. Chciałbym jeszcze możliwie długo poistnieć w jedynej prawdziwej i liczącej się rzeczywistości – tej materialnej.

    Finis.

    Ten czas to – niezależnie od orientacji religijnych – czas specjalny, czas składania sobie życzeń.

    1. Wszystkim Trzem Wam dziękuję za to, co było, bo dobrego było bez porównania więcej…
    2. Wszystkim Trzem Wam życzę długiego i szczęsnego życia realnego i blogowego…
    3. Dwom z Was [bo w jednym przypadku wolę bez potrzeby nie ryzykować; nie chcę bowiem być ponownie – jak przed rokiem – zaliczonym do natrętnych powsinogów] składam szczere życzenia świąteczno-noworoczne.

    Wczoraj wpadła mi w moich zbiorach przed oczy stara piosenka „Muszę przeżyć jeszcze paru”… Jana Pietrzaka! I niech ktoś zaprzeczy, że życie nie jest jednym wielkim paradoksem…

    Było… minęło…
    Żegnajcie…
    Wszelkiej pomyślności!

    Sigismundus Secundus
    alias
    Lord of Paradox
    czyli
    Absurd z K.Lechistanu

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Extraordynaryjnie żem sie do not sprzed roku pokwapił, by pomiarkować, o czem też Wasze tu pisać raczysz... I anim w sylwestrowej, ani w przedświątecznej niczego nie znalazł, co by ten zarzut uzasadnić mogło... Jedynie pod tą drugą, w komentarzach żem ślad jakiego sporu znalazł z Waszmością, aliści i tak ani mego, ani nikogo z pozostałych przez Waszmości pomienionych, tandem pewnie pozostanę z niewiedzą, do czego Waść pijesz i któż ten trzeci, któremu Waść życzeń skąpisz...
      Lat temu może jeszcze kilka bym pewnie Waści namawiał gorąco, byś swej decyzji odmienił, a choć rozważył raz jeszcze... Dziś sam, nie żebym był podobnej bliski, bo nie jestem, przecie pobudki rozumiem i podejrzewam, że i u mnie z latami się ten punkt widzenia będzie ku pozycjom Waszmości przesuwał... Trudno; dziękuję za te lata, które w jakiej tam wspólnej żeśmy przeszli drodze i życzę by się wszystkie te zamiary i cele, których sobie stawiasz, pofortunniły, z wyłączeniem tego jednego z bloga prowadzeniem, bo tu żem (siły nałogu znając) myśli prawdziwie sceptycznej...:)
      Kłaniam nisko:)

      Usuń
  5. Życzenia spokojnych, zdrowych Godów dla Waćpana i Małżonki przesyłamy zza Wisły :D

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Bóg Zapłać:) I Wam, Dobrzy Ludzie, niechaj się darzy i w zdrowiu, by jak najlepszym, szczęści...:)
      Kłaniam nisko:)

      Usuń
  6. Rzeczywiście,czyta się o tych wydarzeniach trudno:-( Najlepiej nie zaprzątać za bardzo wyobraźni. Ale taka prawda i takie sobie sami,jako ludzie, zgotowaliśmy "atrakcje", niestety.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Z tem ostatnim, jak zwykle, polemizować by się chętni znaleźli, wywodzący, dajmyż na to, żeśmy wcale nie musieli z Napoleonem ciągnąć, a przynajmniej nie tak ochoczo, czy masowo... Osobiście uważam, żeśmy wyboru nie mieli, natomiast szkoda żeśmy wpływu nie mięli większego na onej armii moderunek i insze kwestie...
      Kłaniam nisko:)

      Usuń

Być może zdaje Ci się, Czytelniku Miły, że nic nie masz do powiedzenia aż tak ważkiego, czy mądrego, by psuć wzrok i męczyć klawisze... W takiem razie pozostaje mi się tylko z Tobą zgodzić: zdaje Ci się...:)