O wojowaniu wozami, hołoblami, wijami i płotkami czyli sztuka wojenna taborowa...II

  Umyśliłem dać tejże nocie cyfrę wtórej, choć po prawdzie ona pierwszą, w której cośkolwiek o tem przekazać zamyślam. Uprzednia, urwawszy się z łańcucha, upubliczniła się w całej swej okazałej niegotowej nagości i składała się wyłącznie z tytułu, alem postanowił jej nie usuwać, by uszanować Wasze komentarze, w których żeście mię słusznie konfudowali i dworowali sobie sielnie:)
  Jest z wszech miar słuszną, iżbym Wam słówek w tytule użytych wyłożył, nim ku militariom przejdę. Wóz, nadziei pełnym, czem jest i jaki jest, każdy widzi... Trudniej już z hołoblami, tedy najkrócej jak umiem wyjaśniam każdemu, kto konia czy wołu widział w zaprzęgu, najczęściej przyprzężonego do dyszla, że wówczas, gdy tych dyszli jest dwoje i koń między niemi kroczy, natenczas właśnie o hołoblach prawim. Pasjonatom szczegółów, wszytkich tych śnic, otosów, szenkli, rozwor, tylników i dennic polecam paginę Galowickiego Muzeum, a my zasię bieżmyż za themą  naszą dalej.
   Z wijami (takoż łojami, ujami i ojami) mamyż ambaras, albowiem znawcy z Galowic  przez nie pojmują dyszle, podczas gdy ja ich znam, nie tylko z ksiąg dawnych, jako orczyków, czyli drążków do dyszli poprzecznych, do których się łańcuchami bądź rzemieniami czy sznurami uprzęży mocowało. Co się zaś płotków tyczy, to o nich co rzeknę dopiero, jako Wam co o wojowaniu taborem opowiem.
   Przyjęte jest, że tegoż sposobu wojowania czescy husyci się jęli, co się najwięcej wiedli z ludu prostego, zatem nie dla nich konie bojowe drogie okrutnie, zbroje i oręż podobnie cenne takoż wyćwika od maleńkości w robieniu tą bronią. A że przeciw sobie mięli najwięcej właśnie konnego rycerstwa, to na tych konnych właśnie kawalerów musieli obmyślić sposobu, jak się przed niemi obronić, łamiąc uświęconą setkami lat i tysiącami bitew zasadę, że pieszy poćciwej obrony przed zakutym w żelazo jeźdźcem nie ma i ulec mu musi. Wieki przyszłe dokazały, że idzie się bronić piki mając przeciw nim mocnej i długiej, której formacja piesza nachylając, a i nawet zapierając o ziemię, zamienia w mobilny ostrokół, który zatrzyma każdą jazdę na świecie (okrom husarii naszej), a strzelcy zza pleców pikinierów jezdnych razić będą. Tyle, że jakem rzekł: czas pikinierów czy hiszpańskich tercios dopiero nadejdzie, przy tem nie mniej ważkie, że ich musiała być mnogość, jezdnych liczbą też przeważająca.
   Żiżka tego luksusu nie miał, ale w geniuszu swojem sięgnął po to, co chłopstwu nieobce, czyli po wozy, z których poczynił ruchomej fortecy i wrychle owa vozová hradba posłynęła po całej Europie, więcej przecie pod niemieckim mianem Wagenburga, oznaczającego fortecę z wozów. Wszystko to ładnie, pięknie, ale jakże to działać mogło, zapytacie. Zapewne macie w memoryi jakie obrazy z westernów licznych, jako to biedni osadnicy na wozach przez terytoria ciągnąc indiańskie co i rusz onych zataczają w koło, by z nich, ale i spod nich czy spomiędzy nich, móc razić paskudnych Indian, zawszeć ukazywanych tam jako idioci, co wkoło tego ganiają i dają się wystrzeliwać po kolei. Ciepło, choć taki sposób wojowania, może i dobry jako prowizorka jaka dla osadników, obrazą byłby dla taborytów, a cóż dopiero dla Kozaków czy i dla naszych XVI i XVII-wiecznych żołnierzy.
   Primo, że dla nich wóz był nie tylko ruchomą zasłoną (dla taborytów czeskich tem cenniejszą, że ci niejednokrotnie wiedli ze sobą swoje baby i dziatki i trza też było i o bezpieczeństwie dla nich pomyśleć), ale też platformą dla załogi zbrojnej w rusznice, hakownice, hufnice, taraśnice i folgerze, a czasem i w małe bombardy nawet. I nowatorstwo Żiżki tyleż w tych wozach, co w nowym dla artyleryi zastosowaniu, wielekroć więcej ofensywnym. Nie bez kozery też i Żiżce się przypisuje narodziny prawdziwej artylerii polowej, gdzie konie ciągnęły armat na łożu i podwoziu własnem, nie zaś na wozie w cząstkach, które się składało mozolnie, gdy tam gdzie przeciw nieruchomemu celowi (czytaj: kasztelowi jakiemu) strzelać przyszło.
  Nowatorstwo wtóre, to wozów tych spięcie łańcuchami, co czyniło z nich jeden ciąg nierozerwalny, którego nie rozerwiesz, końmi nie przeskoczysz, a pieszemu się może i pofortunni przecisnąć pojedynczo, ale na to ci tego właśnie tak uszykowali, by tego pojedynczego z drugiej strony czekać i wybijać po kolei, a nie z dziesiątką się naraz wdzierającą mozolić.
   Kunsztem niemałym też odpowiednie temiż wozami zajeżdżanie i onej fortecy formowanie. Poniżej macie rycin z epoki krzynę późniejszej, ukazujących schemata podług których woźnice poszczególni gdzie, jak i w jakim czasie zajeżdżać winni, by całość ową wozową twierdzę zestalić mogła. Komu to mało wyraźne, niechaj k'sobie kopiuje i uwiętszy, by całości dojrzeć. Z punktu też pomiarkujecie, że ów wozak taborowy nie mógł być byle tępym kmiotem z batem, co całej jego roli koniom po zadzie nim walić. No... rzeknijmyż ućciwie, że nie każdy:) Aliści tych kilkunastu, co kolumny wiedli i zamykali, w rzeczy samej być musiało bystrzejszych, w rzecz wdrożonych i experiencyi niemałej, iżby się to wszystko nie splątało ze sobą i nie wyszedł z tego jeden wielki, ogarnięty pożarem burdel. 
   Pojmiecie też, Mili Moi, że rola oboźnego, nad tem wszytkiem pieczę mającego, nie byłaż byle synekurką dla kogoś, komu to za nagrodę być miało. To musiał być naprawdę tęgi łeb inżynierski, w głowie przeliczający czas, prędkość i kierunki, a przy tem nie przepominający celu tegoż całego urządzenia.

   Wszystko to ładnie, pięknie, rzekniecie, aliści miałyż przecie owe wagenburgi słabego punktu, a to mianowicie koni pociągowych, które ustrzelić starczyło, by owi powożący miast wyręki, jeszczeć i kłopot mieli z truchłem drogę tarasującym.
Prawda to niezełgana, że tak właśnie być mogło i takeśmy właśnie przyszli do płotków, które wyglądały tak:

  Teraz pojmujecie, że ten Wagenburg był w stanie naprawdę jechać i walczyć w drodze, a przynajmniej się bronić. Jakem pisał noty o husarzach spotwarzonych imaginacyją Imci Hoffmana, który ich w filmie "Ogniem i mieczem" jako debili jakich w bitwie pod Żółtymi Wodami ukazał, tom tam tłomaczył, że w rzeczywistości ta bitwa to właściwie dwutygodniowa obrona warownego obozu, a na koniec próba odwrotu pod takiegoż właśnie taboru osłoną, której Kozakom nareście się rozerwać udało.
   Byłoż potrzebne wodzom takiemi batalijami dowodzącym możności mieć onego taboru chwilowe rozłączenie, by samemu z jazdą wyjść i na wroga natrzeć, inszych uciekających pod jego osłonę przyjąć, luboż i dla przyczyn inszych. Temuż służyły wynalazki rodzime, nasze i kozackie, których Wam próżno u Żiżki szukać: owe wije, czyli orczyki, które się znajdowały po OBU stronach wozów, tak że chyżo szło koni przeprząc i dotychczasowy tył stawał się przodem wozu, a kierunek jazdy szło mieniać, nie kołując wozem. Insze takie koncepta, nikomu inszemu nieznane, to dyszle po bokach wozu, dla możności wsparcia końmi doraźnie przyprzęganymi z boku, to instytucja  "koni międzywoźnych", wprzęganych czwórkami co czwarty wóz, by wesprzeć słabnące insze, to owe hołoble na postojach obracane w stronę nieprzyjaciela, które tem sposobem czyniły, rzadką bo rzadką, przecie niezgorszą palisadę z drzewc wcale długich.
  Eneasz Sylwiusz Piccolomini, nim posłynął (niekoniecznie dobrze) jako papież Pius II, czas niejaki zabawił w Czechach i w swej "Kronice Czeskiej" zawarł ciekawego opisu sposobu wojowania taborytów, gdzie jeszczeć inszej ponoś umieli bracia czescy sztuczki czynić. Otoż mianowicie "na dany przez hetmana znak, zręcznym objazdem otaczali część wskazaną nieprzyjacielskich hufców i tymi wozami ściskali jak płotem."
  Na koniec pamiątka naszej najsłynniejszej bitwy taborowej, czyli wiktoryja hetmana Tarnowskiego pod Obertynem w 1531 roku podług rysunku pomieszczonego w jednej z naszych pierwszych ksiąg (niestety, pozostałych jeno w rękopisie) o taktyce: "Księgach hetmańskich" Stanisława Sarnickiego z II połowy XVI stulecia: