O proweniencyi kiesy, smutnym końcu pewnego złodzieja z dobrego domu i o cmentarzach wyrzutków…

   Jakem raz pierwszy, pacholęciem jeszcze będąc, w jakiem kinematograficznem obrazie kostiumowem ujrzał jakiego wielmoży płacącego komu jaką sakiewką pełną monety brzęczącej i owego karczmarza czy kupca pokornie zapłatę przyjmującego bez liczenia, czy reszty wydawania, tom mniemał, że luboż jeden naiwny wielce, że nie sprawdza, zali w tej sakiewce prawdziwie jest moneta i to zacna, luboż wtóry taki hojny, że się w arcana cenowe nie wdając, kwoty rzuca z pewnością wartość przewyższającą znacznie, jako to na wielgiego pana przystało…

Nawiasem tom lat potrzebował paru dziesiątków i odmiany ustroju, by pomiarkować, że nikt się tak o parę groszaków targować nie potrafi, jako owi panowie wielcy, a majętni nad podziwienie, aliści nie o tem bym dziś chciał wieść gędźby… a o tem, jakież skutki między inszemi po reformie pieniądza króla Kazimierza z lat 1337-38 były tego, że się wartość obrachunkowa pieniądza niekoniecznie z wartością zgodziła wagową, czego objaśnić nie będzie ni prosto, ni łacno, aliści poprobujmyż…

Z końcem bowiem roku 1337 poczęłaż mennica krakowska bić denara do dawniejszego podobnego, przecie większego i cięższego od dawniejszego o jakie procentów czternaście. Przy tem i próby tych monet pogorszono z siedmiu łutów śrybra do sześciu i pół, ale że denar i urósł, to i w denarze srebra było po dawnemu tyleż samo. Przy tem w obiegu oba denarów rodzaje były honorowane na równi, choć ustanowiono mechanizmu dawnej monety stopniowo z rynku rugowania. Spyta kto na cóż ta zawiłość, skoro srebra szło na monetę tyleż samo, ergo król nie zarabiał na tem? Ano na drobnych płatnościach z pewnością nie, aliści rzecz cała zrozumiałą się staje, gdy wejrzymy na płatności grube, w całe już grzywny idące… Owoż przez to, że srebra nadal było tyleż samo, tedy wartość jednostek obrachunkowych, jak grzywna właśnie się nibyż nie zmieniła. Sęk w tem, że wiele umów i donacji ustanowiono według WAGI tejże grzywny a nie onej WARTOŚCI, czyli 196 gramów srebra. I tutaj jeśli skarbnik królewski w zgodzie z zapisem jakiem odliczył komu te 196 gramów srebra, to nie oszukał, aliści jako ten, co ich wziął i poszedł z niemi na rynek, to tam już kupić mógł mniej, bo miał denarów 676, a nie 768…

Ale i nie o reformy mi idzie monetarne, jeno o przyczynę, dla której się takie narodziły woreczki czy sakiewki, w których takiej odliczonej kładziono kwoty i takiż woreczek, z czasem i jeszcze jakiem signum królewskiem czy inszem znaczony, niejako miano za namiastkę banknotu dużej wartości, którego już nie trza było za razem każdem przeliczać de novo. Znano takich woreczków już i u starożytnych, skąd samo słówko „follis” miast woreczków poczęło znaczyć równoważnych im rzymskich monet dwudenarowych, zasię tak wołano bizantyńskich miedziaków, zasię z tego się porodziły i arabskie „felsy”… Zawżdy tam, gdy drobnej dość było monety, a zbrakło kruszcu na grube, posługiwać się poczynano woreczkami, które czasem i po kilkaset jakich liczyły drobniaków. Turcy, co takiego mieli w swych dziejach w XVII stuleciu momentu, zwali „kese”, czyli właśnie „woreczek” sakiewkę, w której 500 było piastrów. Że na ten wiek właśnie bodaj największe nasze z niemi zmagania, zasię i jeńców wykupy, zasię łupów szacowanie to i „kese” na kiesę spolszczone języka nam wzbogaciło…

Aliści nim te woreczki plombować poczęto i pieczętować znakiem tego, co własnej odtąd dawał poręki za to, że się w środku suma zgadza, a moneta nie fałszywa, był czas, gdzie woreczków już i zażywano, przecie znaczono ich sekretnie, od środka, przy tem jakiemi znakami tajemnemi, pozór zwyczajnego ściegu czyli też cechy na skórze czyniącego. Mamyż z roku 1406 arcyciekawej sprawy w magistracie krakowskiem, gdzie jeden z rajców gotowizny z kasy podbierał miejskiej i dzięki takim go właśnie znakom koniec końców zdybano sekretnym. Rzecz tyleż smutniejsza, że szło o Andrzeja Wierzynka, wnuka tegoż Mikołaja, co słynnej na całą Europę uczty królom sprawił, człeka co śród patrycjatu krakowskiego się liczył do najbogatszych i najwięcej poważanych. Ano, jako jednak na Wierzynkowym widać exemplum, zacność domu przed niegodziwością i chciwością własną nie chroni, a że kto kogo zacnego i znacznego powinowaty czy krewny, nie znaczy, że sam nie podlec…:((

Rzecz iść musiała latami, aliści jak długo dojść nie sposób, bo nie sprawiano tamtym czasem rachunkowości w naszem rozumieniu, a przed złodziejstwem broniono się konceptem trzech kluczy potrzebnych w komplecie, by kasy odemknąć, wierząc, że trzech między rajcami rabuśników w zmowie ciężko będzie ujrzeć. Tyle, że Wierzynkowi ufano tak dalece, że owemu po wielekroć w potrzebie tych dwóch kluczy inszych powierzano. Nareście rajca jeden postronny powziął jakiego podejrzenia, aliści tak się potencyi Wierzynka przeląkł, że nie śmiał oskarżenia rzucić, jeno się pochorował z żałości. Inszy, któremu się podobnie zdało, rzeczy jednak nie porzucił i poczęto mieć na Wierzynka baczenia. Wrychle go przyuważono, że chował ów po kieszeniach i po rękawach woreczków z pieniędzmi, tedy go przytrzymano i wezwawszy rady, tudzież dla osądzenia ławników, wszczęto inwestygacyi szczególnej…

Bronił się początkiem Wierzynek, że to jego gotowizna własna i tu właśnie się pułapka zatrzasnęła do końca, bo wezwano na świadków poborców miejskich, co z targu owe pieniądze znosili, ci zaś na panów ławników wezwanie opisali, jakież są w woreczkach tych znaki grodzkie sekretne. Nijaka to już była trudność woreczków przepatrzyć i znaków tych naleźć, ergo Wierzynkowi łotrostwa dowieść… Bronił się ów jeszcze i dalej, wywodząc, że nie kradł, lecz sam sobie wypłacał zasługi, co ich dla miasta położył… „Gdyby moje trudy chciano wynagrodzić, mało by na to było i tysiąca grzywien. A przecież jest napisane: kto ołtarzowi służy, z ołtarza żyć powinien” prawił.

Aliści panowie rajcowie i ławnicy nie byli widać tejże samej z nim teologii i z punktu crimen osądziwszy, skazali łotrzyka na karę gardła, choć przez wzgląd na godność i zacność familii nie na hańbiącą śmierć wisielca, lecz na ścięcie, czego też od ręki dnia tegoż samego wykonano…

I to by był koniec tejże historyi jeśli o pieniężny jej idzie aspekt, aliści jest tu jeszcze jeden wątek ciekawy na tyle, że słów o niem rzec paru sobie pozwolę… Owoż w całej bodaj Europie szubrawiec ścinany czy wieszany zazwyczaj na miejscu pozostawał kaźni, dopokąd się ciało w proch nie rozpadło, zasię jakie szczątki smutne lada jak grzebiono w niepoświęconej ziemi, podług wierzenia powszechnego, zapewniając tem skazańcowi wieczyste potępienie… Trudno było te miejsca grzebalne smętarzami zwać, boć tam ni nagrobków nie było, ni grodzeń wkoło, o jakiem bądź pozorze duchownej posługi nawet nie spomniawszy… Ano i z tem się nie chcąc pogodzić syn skazanego, Mikołaj Wierzynek, umyślił fortelem niejakim miejsce ojca hańbiące uświęcić. Ufundował on bowiem kaplicy pod wezwaniem Świętej Gertrudy, co się z czasem w kościół rozrosła, a oważ kaplica niejako z czasem cmentarzyka uświęciła, pozór mu dając normalnego żalnika…

Dziejów kościoła ciekawych odsyłam tutaj, inszym jeno może wiedzieć starczy, że nie masz go już cale, a pamiątką po niem jeno ulica tegoż samego imienia.