Jeszczeć o pojedynkach i o Wieniawie...

    Powiadał mi Dziadek ongi, między powiastkami inszemi, jako to w ich pułku się desperat był ongi trafił między oficyjerami, coż przez pannę rekuzowany, w melankoliją był popadł tak srogą, że i o śmierci zamyślał. Że przy tem religijny okrutnie to się i własną ręką na życie swoje targnąć nie śmiał, przecie obmyślił wielce chytrze, że się da w pojedynku ubić. Dygressyją czyniąc od wspominków dziadkowych, czegom wtedy, pacholęciem będąc, nie pomiarkował, że prowokując, w arcytrudnych cyrkumstancyjach stawiał adwersarzy swoich. Pojedynki były bowiem prawem zakazane, przecie gdyby który z oficyjerów dozwolił sobie na honorze szwanku poczynić bez odpłaty stosownej, nie daj Bóg, jeszczeć gdybyż to i obraza munduru była, więcej pewnym niźli śmierci i podatków mógł być tego, że przed Sądem Honorowym  stanie, a ten go nawet mógł i za niegodnego służby uznać dalszej... I nie pomnę przypadku, by zwierzchność jakakolwiek takiego wniosku Sądu Honorowego nie uszanowała i by taki niejaki z wojska wydalonym miał nie być. Choć i po prawdzie, to najczęściej delikwentowi mniej hańbiącej dawano szansy, by sam o abszyt prosił...
   Cyrkumstancyje bowiem nawet przeciwne, że gdy ów w obronie honoru swego, munduru, damy towarzyszącej czyli też familijej, się nadto i może daleko był posunął, skutkowały owszem sprawą karną, najczęściej umarzaną, a jeśli nawet i do wyroku przychodziło, to taki miesiąc czy dwa (nader rzadko: trzy) twierdzy, ujmy na honorze nie czynił... Stąd i głośne nawet sprawy, że jaki taki pijanica był gdzie w knajpie się na oficyjera był targnął, a ten go i zastrzelił nawet, zazwyczaj opinia publiczna przyjmowała, że oficyjer był tak postąpić w prawie. Nie dziwota zatem, że się kadra zawodowa nie sądów lękała wojskowych, a właśnie plamy na honorze i Sądu Honorowego najwięcej. W takich zatem cyrkumstancyjach, gdy ów opisany desperat śmierci szukał i zwad prowokował, obrażony był właściwie bez wyjścia i odpowiedzieć wyzwaniem na pojedynek musiał. Aliści nie znaczyło to wcale, że się ten pojedynek, nawet i przy niepomiernej desperata zajadłości, krwawo jako skończyć musiał... Za razem pierwszym przeciwnik wybrał szabel, słusznie miarkując, że niewielka tu będzie może jaka szkoda, bo się zwyczajowo do pierwszej krwi rąbano i najwięcej z tego było potem jakich szram na gębie, czy na ramionach noszonych. Rzadkością przy pojedynkach na białą broń były rany prawdziwie ciężkie, a już do absolutnych wyjątków szło na śmierć usieczonych policzyć. Ów pierwszy desperata przeciwnik, przyczyn rzeczy znając a i przecie samemu ansy prawdziwie nie mając, miarkował się początkiem wielce, czem tak desperata rozsierdził, że to tamten mu żeber poharatał srodze, a że był rębajło zawołany, to i kolejni się już na pistoletu azard zdać woleli.
 Memuary żołnierzów dawniejszych zgodnie przytwierdzają, że w każdem niemal pułku najmniej się jedna para ciężkich, gładkolufowych pistoletów pojedynkowych znajdowała. Trzymano je luboż to na eksponowanem w kasynie mieśćcu*, luboż u jakiego oficyjera powszechnie szanowanego i zaufanego. Cóż, okrom tradycji, tych pistoletów właśnie za narzędzie najwięcej w pojedynkach ulubione czyniło? Ano, mniemam, że jaka mądrość podskórna, że honor honorem, aliści jako jeno jest szansa, by adwersarzy, najczęściej oficyjerów i ludzi zacnych, wartościowych, kosztem niemałem wyszkolonych, przed śmiercią zbyteczną ocalić, to czemuż tejże szansy odrzucać?
  A szansa najpierwsza była w pistoletach samych... Gładkolufowe niosły bowiem od nowoczesnej, gwintowanej broni, wielekroć słabiej. Dodatkiem były znacznie cięższe i nieporęczne, co zabijakom nawet i wprawionym w strzelaniu, dodatkowych czyniło turbacyj. Z drugiej znów strony kule do gładkolufowców toczone wielekroć większego miały kalibru, niźli regulaminowe visy czy nagany. Trafiony taką kulą w głowę raczej marne miał szanse, by przeżyć....** Kolejnemi utrudnieniami były prymitowne (jeśli w ogóle były, bo najczęściej nie) przyrządy celownicze, ale prawdziwe pole do popisu mięli sekundanci stron obu.
  Do nich to bowiem należało tak rzecz prowadzić, że by może do przeprosin doprowadzić luboż do inszego załagodzenia sprawy***, a jeśli już w tej mierze nie szło poczynić niczego, to można było zgodnie takich ułożyć pojedynku warunków, by znacznie te widoki na przeżycie zwiększyć. Możnaż było strzelać się nie z dwudziestu, a z trzydziestu kroków, co już szanse trafienia redukowało znakomicie, możnaż było takich porcyj prochu do nabicia uzgodnić, iżby strzelający, ani wiedząc nawet czasem o tem, najmniejszej nie mięli szansy, by drugiego ukrzywdzić. I tak właśnie z desperatem naszem postąpiono... Wszytcy przecie w pułku wiedzieli w czem rzecz i nawet najbliżsi onemu, na sekundantów poproszeni, nie chcięli ręki do tego samobójstwa perfidnego przyłożyć.
  Rada w radę, wzięli owi sekundanci jedni i drudzy pospołu owych pistoletów w las. Tam na polance jakiej tak experimentowali z ładunkami prochu długo, aż obrachowali wieleż nabijać potrzeba, by pozór dymu i huku był jak się należy, aliści by z tych dwudziestu kroków kule nawet i donieść nie miały możności. Że to sekretnie uczyniono, na dzień oznaczony oba na śmierć uszykowani, stanęli jako się należy, wyspowiadani i z Bogiem pojednani, oba przecie najgorszego się spodziewając. Ano i tak, w najlepszej wierze, oba Panu Bogu co tam okien jeno może zdziurawili i sekundanci wymogli, że się honorowi stało zadosyć.
   Nie pomnę już po której to takiej pojedynkowej próbie, ale być ich musiało najmniej kilka, dowódca pułku pacjencji już i był postradał resztki i o przeniesienie dla desperata wystąpił. Poszła i za niem wieść sekretna pantoflową pocztą, by na niego zważano, przecie fortunnie ów w garnizonie nowem wraz jakiej zapoznał był panny inszej, w której nowych począł pokładać nadziei, a która cależ inaczej affecta jego potraktowała, ani myszląc o czarnej polewce i ów w dwa lata później był już szczęśliwym mężem i ojcem...
   A cóż ma do tego Wieniawa? :) A o tem to już w nocie następnej...:))
_____________________________
*" W kasynie oficerskim uderzył mnie widok pary potężnych pistoletów pojedynkowych uroczyście przechowywanych w honorowej gablocie" wspominał swoje do pułku przybycie dowódca nowy, ówcześny pułkownik Fryderyk Mally, późniejszy jenerał. ("27 Pułk Ułanów im.Króla Stefana Batorego. Wspomnienia z lat dowodzenia." w "Przegląd Kawalerii i Broni Panc." Londyn 1972 tom IX , nr 67, s.160
** tak m.in. zginął syn dowódcy pierwszych legionowych ułanów, słynnego Beliny-Prażmowskiego. Podprucznik Zbigniew Belina-Prażmowski w 1937 roku. Nawiasem z ręki rotmistrza, z którego połowicą wdał się w romans, co było wyzwania przyczyną.
*** Choć i to nie było regułą...:(( Bywały sprawy, jak porucznika Marcinkiewicza z 27 Pułku Ułanów i pewnego podchorążego-rezerwisty, nauczyciela w cywilu i nota bene przyjaciela Marcinkiewicza, gdzie owi sobie wzajem, podchmieliwszy ponad miarę, słów obraźliwych rzekli wielce, aleć po przetrzeźwieniu rzecz chcięli w niepamięć puścić, aliści koledzy jednego i drugiego ich do pojedynku namawiali, twierdząc, że jeno tą drogą idzie plam na honorze zmazać... Sekundanci ustalili wyjątkowo srogich warunków, bo wymiana strzałów nastapić miała aż trzykrotnie, o wieleż by który z poprzednich skutecznym nie był! Na szczególne tu podług mnie potępienie zasługiwał arbiter pojedynku, podpułkownik Stachlewski, zastępca dowódcy pułku, zatem oficyjer starszy, co nie tylko prawem był obligowany, by do pojedynku nie dopuścić, aleć i niejako na niem, jako na przełożonym ciążył, podług mnie, moralny obowiązek troski o życie ludzi mu podległych. Marcinkiewicz, sam strzelcem będąc wyborowym, mniemał zapewne, że to jemu wygrana pisana i zdradził się sekundantom niebacznie, że przed pojedynkiem zamierza adwersarza przeprosić, by rozlewu krwi uniknąć. Jakoś wieść ta przeciekła do przeciwnego obozu i podchorążego sekundanci wmówili mu, że przeprosin tych przyjęcie, będzie mu poczytane za tchórzostwo. W efekcie do pojedynku doszło i to podchorąży porucznika Marcinkiewicza w niem na śmierć ubił...:((