O wyrokach wstydu grodowi nie przynoszących...

   Był czas w Europie, a jak opowieści z Salem zamorskiego dowodzą, nie jeno w niej jednej, gdy wszelkich utrapień przyczyny w czarownic czynności inwestygowano, ergo też i za temi czarownicami mniemanemi prawdziwych rozpętano polowań. Ciekawym tego odnośnego przedkładam we Wikipedyjej articulum, takoż i wtóry o słynnem narzędziu dla inkwizytorów sub titulo "Malleus Maleficarum"("Młot na czarownice").
   Nie jest zamiarem mojem tutaj przyczyn tegoż dochodzić zjawiska, choć osobliwie owo w czasie się zbiegło z Reformacyi pochodem, zasię z przeciwem katolickiego Kościoła atakiem na wszytko, co onegoż czystości pożądanej przeciwnem być mogło. Osobliwe też, że w dziejach możem tegoż samego po wielekroć oglądać zjawiska, jako ciało, czy organ jaki sam siebie za uosobienie czystości wystawiający w chwili zagrożenia, z podobną zajadłością będzie wszędzie doszukiwał się sił tajemnych i nieczystych, osobliwie zaś i odstępców w szeregach własnych...
   Z danych jednak w artykułach owych przywołanych jednej bym tu powtórzyć pragnął, bo arcyzgrabnie ona do rzeczy naszej dzisiejszej przystaje. Jest tam owoż tabela, gdzie się cyfrę zrachowanych oskarżeń i procesów do liczby skazanych porównuje i jak kto sobie jednej przez drugą podzieli, wyjdzie mu że na niemieckich ziemiach nie dosyć, że spraw tych było najwięcej, to i zajadłość sądów jako szczególna k'temu przywiodła, że w cesarskiej dziedzinie sześć na dziesięć oskarżonych kończyło żywota na stosie. U Angielczyków, takoż i po onych kolonijach zamorskich, tudzież u Skandynawów tenże odsetek maleje do czterech na dziesięć z tych niewiast nieszczęśnych, do trzech we Francyi i nim do ziem naszych przejdę, godzi się jeszcze rzec słówko o pozornie najniższym z tych wyników dla Europy Południowej, pojmowanej jako Hiszpanija z Portugaliją, tudzież z ziemiami italskiemi.
   Ano, jeśli bowiem przyjąć, że najwięcej tych oskarżeń brało się z popędliwości ludzkiej, by swego sąsiada uprzykrzonego oskarżyć i onemu zaszkodzić, to na iberyjskiej ziemi nie trza było po temu się do czarów uciekać. Donieść starczyło, że ów jest skrycie pod dawnemu Żydem, luboż muzułmanem, katolika jeno fałszywie udającym i dopiero jakobyśmy summę tych skazanych złączyli, co ich inkwizycyja za owo żydostwo czy muślimaństwo mniemane, apostazję prawdziwą czy rzekomą i nareście za owe czarnoksięskie praktyki pokarała, tożbyśmy cyfry dostali obraz zjawiska prawdziwego malującej...
   Na tem tle mamyż i ziem naszych, aliści z madziarskimi i moskiewskiemi złączonych w obrachunku, gdzie tych ofiar by miało być mniej niż trzy na dziesięć, aleć nie znając jakoż z tem u Madziarów było, wnioskować ciężko o średniej dla ziem stricte naszych. Tem niemniej przyjąć by tu można, żeśmy nie byli na te czarownice jako szczególnie zajadli, za cóż i chwała przodkom naszym, aleć najszczególniejsza tam, gdzie pomimo owej aury powszechnej wiary w tych niewiast rozpanoszenie sądy jednak wielce roztropnie sobie z temi oskarżeniami poczynały.
  Najwięcej mam tu na myśli grodu mojego sądy grodzkie, przed któremi spraw takich było niemało, zasię pokaranych żywota utratą niemal nie masz, a i z samych protokołów jawnie wyziera dążność do zdroworozsądkowego rzeczy pokończenia...
   Anno Domini 1611 kmieć jeden z Zabłocia oskarżył niejaką Katarzynę Korzyninę, że mu czarnoksięskiemi praktykami sprawiła, iż mu "dwoje krowy odeszły". Owa zaś zeznała, że to za radą ludzi inszych jeno swej krowy, gdy mleka dawać przestała, "omiwała ją święconą wodą i z zielem omiwszy, kazała to chłopu wylać na krzyżową drogę abo do Wisły", co sądowi w zupełności wystarczyło. Podobnie niejakiej Annie Mikołajowej wystarczyło przed sądem przysiąc, że "laniem wosków bydła ludziom nie psowała" , jako i pewnej Halszce w 1609 roku, choć tą sami "księża od św. Trójcy" oskarżali, że "im krowy poczarowała".
   Anno Domini 1624 radny miejski, Wojciech Malarzowicz, oskarżył służącą u aptekarza Zofiję ze Skalbmierza, że ta "syna jego Szymona sobie nierządną miłością zniewoliła[...] do siebie w nocy do kamienice piwnicą z ulicy puszczała". Jest nawiasem w tem oskarżeniu jeden z piękniejszych opisów stanu zakochania, osobliwie, że gdzie jak gdzie ale po grodzkich regestrach by się człek nie takich spodziewał zapisów...:) Tu zaś mamy czarno na białem, że ów młodzian "nie wie co się z nim dzieje, od rozumu odchodzi, porywa się, uciekać chce, lada co mówi i leży osłupiały". Szydło z worka wyszło zda się z tem, że ów rajca szkody swe nie wiedzieć na co przetracone (młodzian na miłośnicę nie skąpił?) obrachował nader skrupulatnie... aż na złotych trzysta trzydzieści i trzy i domagał się, oczywista bezskutecznie, nie tyleż nawet czarownicy pokarania, ile owej kwoty zwrotu.
   Oskarżenie z roku 1713, roku morowej zarazy, zatem i trwogi szczególnej, mieszczanina Morettiego przeciw służącej Paprockiej na takich się między inszemi tęgich wspierało podstawach:
"...matkę miała wróżką[...] musiała się i ona czego nauczyć, ta też w Rusi była i fama publica o niej, że czarownicą jest."
  Dwa insze punkta uzasadnień takież były, że nasuszyła chleba na suchary dwa wory, niechybnie zatem z jaką intencyją podłą, a przy tem, jako z temi tobołami właziła w dom, to przy tem "mruczała tam coś, potem chmura naszła i deszcz lunął gwałtowny".
   W przewodzie sądownem jednak te argumenta zbito, że chlebem handlując, przedać nie poradziła na czas świeżego, to i wolała na suchary nasuszyć, przy tem wielce przytomnie konkluzyje wywiedziono, że karać za macierz przecie nie sposób, zaś sama opinija czyja dowodem nie jest, skoro crimen nijakiego z tem się nie wiąże. Byłaż jeszcze i rewizyja nakazana domostwa, ta jednak inkryminowanej przez oskarżyciela wężowej skórki do zadawania czarów nie odkryła i babę uwolniono.
   Z roku 1715, takoż z 1717 mamy zapisanych wielce zajmujących interwencyj Arcybractwa Męki Pańskiej, o którego działaniu i pochodzącem od owych Braci nazwaniu ulicy Brackiej, na której zdaniem Imci Turnaua ustawicznie pada deszcz żem już tu ongi pisał był. Owoż Bractwo, zwyczajnie wykupnem uwięzionych za długi się trudniące, zapłaciło po 10 złotych polskich od głowy i tegoż nastarczyło, by uwolnić "niewiastę imieniem Zofija, wsadzoną (posądzoną-Wachm.) od pana kwatermagistra o pomówienie czarostwa", takoż "Barbary Wierzbowskiej, szewcowej, która zwadziwszy się z Krzysztofową, mieszczką, wsadzona (jak wyżej - Wachm.)została o zadane czary"
  W temże samem 1717 roku karczmarzy dwóch służącą, niejaką Małgorzatę Natanczynę, skarżyło, że im czarnoksięskiemi praktykami piwo spsowała, aliści nader sprytny patron wywodził przeciwnie, że to z całą pewnością za sprawą wilgotnego zboża przez sknerów do warzenia użytego, albowiem "czarownice [...] gdy zepsują co, umieją i naprawić" a obwiniona Margośka najwidniej, mimo tortur, nic w skisłem piwie naprawić nie poradziła, któremu to głosowi sąd dał wiary i na torturach tych się rzecz cała pokończyła.
  W 1752 roku głośna była sprawa szlachcianki, Magdaleny Dobielskiej, oskarżonej od familii Łodzińskich, że im syna Tomasza czarami miłosnemi zbałamuciła i w chorobę wpędziła, przy czem nie tyleż tu szło o sam zarzut, co o gwałt uczyniony przez oskarżającego Franciszka Łodzińskiego, podczaszego Xięstwa Zatorskiego, który miał dziewkę od Dominikanek na Gródku porwać i we własnej więzić wieży, nim jej na ratusz nie oddał. Sąd nie dość, że Dobielskiej uniewinnił, to jeszcze nakazał raptusowi dwustu złotych polskich pannie tytułem rekompensaty wypłacić. Małoż na tem! Instygator biskupi rajców oświęcimskich pod sąd za to oddał, że dopomagając Łodzińskiemu. mniemaną Dobielskiej wspólniczkę, Małgorzatę Kobiałczynę z Czańca, uwięziwszy na tortury wydali i o śmierć przyprawili...