O lecznictwie ludowem I

  Umyśliłem sobie przedstawić Lectorom Miłym przygarść konceptów dawniejszych, by się jako w tej czarnej godzinie odnaleźć umieli, gdy to wszystko, co dziś służbę zdrowia stanowi w proch i pył się obróci, a ostanie się jeno NFZ, który nas leczył będzie procedurami swemi...
   W czasach zatem, gdy dzieciątek naszych nie trapiły jeszcze epidemije złośliwe dysleksyj, dysgrafij i dysrachowij, a były ci one jeno prosto nieukami, luboż jak kto woli kpami z gatunku asinus asinorum; w czasach gdy mężom dokuczała jeno pedogra i katzenjamer luboż rany sercowe, a niewiastom spazmy, fluksje, wapory i globus, nie zaś jakieści stresy i peemesy, salwowano się tak*:
  "Roślin w okolicy rosnących, tak dzikich ziół jak i ogrodowych kwiatów i warzyw, jakoteż i liści drzew owocowych, używa lud pospolicie na lekarstwa i to na wszelkie zewnętrzne choroby, a po części i wewnętrzne. Z i e l e, to snopek spory różnego gatunku ziół i traw, te tylko wyjąwszy, które na każdej murawie znaleść można; święci się je 15 sierpnia co rok w tym celu, aby leki lepiej skutkowały; święcenie musi się corocznie powtarzać i to wszystkich ziół, bo przeszłoroczne nie mają już żadnej mocy; wszelako zioła nie użyte, a święcone należy spalić, a nie wyrzucać na śmietnik, "b o   t o   g r z y c h". Jest to zresztą powszechnem mniemaniem, że nie tak lekarstwo, jak szczęśliwa godzina leczy chorobę, dlatego też niewiele zwracają uwagi na dobór lekarstw; krótka modlitewka o dobrą godzinę i żegnanie ran są główną przy leczeniu rzeczą.
  Na skaleczenie i wszelkie rany używają liści m i ę k k i c h drzew, tudzież ziół i traw; główną tu rolę odgrywają liście olszy i ślazu**. Kładą je świeżo zerwane i co chwila odmieniają.
  Świeże łopuchy, tudzież zebrane na św.Jana Chrzciciela i za strzechą uschnięte, przez cały rok dobre są na ból brzucha. W innym celu, na inną chorobę nie używają ich.
   Na ból żołądka piją wódkę z pieprzem***, miętą pieprzową, a niekiedy z centuryą, albo też smarują brzuch tłustością tj. sadłem.
  Na przeczyszczenie żołądka używają olejku rycynowego lub senesu.
  Na puchlinę wskutek przebicia, najczęściej nogi, używają pokrzywy żgawki, którą należy nasamprzód utłuc na miazgę, a następnie okładać ranę. Również pomaga na to smoła z masłem zmięszana, ziemniaki tarte, liście śluzowe, olszowe i orzechowe (orzechu włoskiego).
  Na bolączki, które zowią "o b i e r z k a m i" (obierać)**** przykładają najczęściej stare sadło.
  Na ból zębów okadzają się ziołami, niekiedy kadzidłem kościelnem, kurzą fajkę z kminkiem, trzymają wódkę lub "harak" w ustach, kładą na ząb suchą śliwkę z pieprzem.
   Na fluksyę, opuchnięcie dziąseł lub ich krwawienie używają odwaru z szałwii, zmieszanego z octem i miodem, lub szałwii ugotowanej w mleku. Odurzają się także parą z odwaru lulka. W tym celu gotują lulek, rozpalają do żaru cegłę, wylewają nań mocny odwar lulka, a nad parą wywiązującą się z cegły, trzymają otwarte usta.
  Na g ł o w ę tj. na ból głowy najpowszechniejszym lekarstwem jest u ludu tutejszego woda zimna; oprócz tego używają często krochmalu rozpuszczonego, chrzanowych liści, chrzanu tartego z octem; przykładają macierzankę moczoną w occie lub wódce, spirytus kamforowy, samą wódkę, a nadto dobrze jest też okurzyć się różą, 15 sierpnia święconą i spalić g o ś c i e c, który jest w głowie.
   Spalenie gośćca odbywa się na wszystkich bez wyjątku częściach ciała, na które się dłuższy czas cierpi. Spalenie na siwym papierze zapomocą prochu strzelniczego na krzyż lub według sztuki spalającego ułozonego lnu (przędziwa), nad chorą częścią ciała trzymanym, - tworzy tę całą sztukę, której nie każdy może próbować; nie umiejąc bowiem zakląć, może się stać niezręcznym i chorego większych nabawić cierpień."
__________________

*cytat z pracy Bronisława Gustawicza wydanej we Lwowie Anno Domini 1901 w serii zeszytów (nr 12) Wydawnictwa Towarzystwa ludoznawczego (tak w oryginale: małą literą - Wachm.) sub titulo "O ludzie podduklańskim w ogólności, a iwoniczanach w szczególności".
** w pacholęctwie Wachmistrzowem, lecz to okolice insze, praktykowano jeszcze i babkę lancetowatą.
*** którego to konceptu i dziś Wachmistrz poleca, a w przypadkach szczególnych dopuszcza się odpust od pieprzu...
**** tj.ropiejące