O urządzaniu Niepodległej część VII...

   Opisawszy w częściach I i II zdarzenia zaszłe przed jeszcze rządu lubelskiego z Daszyńskim premierem proklamowanie, jako i rządu tegoż początki, dokonania i rolę, zasię w III, IV i V cyrkumstancyje uwolnienia Piłsudskiego i onegoż po drodze ku Polsce negocjacyj (I, II, III, IV, V , VI ), przyjdzie nam dziś te persony niejako zderzyć ze sobą i ukazać cóż z tej konfrontacji wynikło...
   Rząd lubelski realnej władzy miał tyle, co i gdzie mu się udało komisarzy naznaczonych na powiaty które powołać i wprowadzić, luboż jakie tereny insze, jako to rewoltujące się już Zagłębie Dąbrowskie, choć częścią podporządkować. Któreż zatem to ziemie, okrom Lublina samego? Ano powiaty biłgorajski, radomski, opatowski, ostrołęcki i łomżyński. Do tego jeszcze by przypisać należało część struktur samorządowych z Łodzi i Płocka i wielce skomplikowane cyrkumstancyje w Kielcach, gdzie się podobnie miejscowe władze ku rządowi garnęły, ten nawet i komisarza naznaczył w osobie znanego tam wielce działacza socyalistycznego Franciszka Loefflera*, który jednak wobec oporu jeszcze wiernych Radzie regencyjnej oddziałów Polnische Wehrmacht urzędu objąć nie zdołał i dopieroż z mandatu rządu Moraczewskiego się ta rzecz udała, gdy za rządem tem stał Piłsudski, z ramienia Rady Regencyjnej całością wojska już zawiadujący. Przecz się o tem drobiazgu rozwodzę? Ano po to właśnie by Wam wykazać, ku czemuśmy zmierzać mogli, mając ośrodków władzy kilka i ku różnym aspirujących programom. Szczęśliwie się w Kielcach nie wzięli za łby, ale zbrakło niewiele, by popłynęła tam krew, a wtenczas zapewne ta iskra zapalna podpaliłaby region, a może i kraj...
   Temuż się nie dziwcie Piłsudskiemu, że wspominanemi już tu serdecznemi słowy inicjatywę socjalistów i Daszyńskiego powitał... Spominaliśmy rozmowy, których wiódł z regentami o władzy przekazaniu, podkreślając, że forma tegoż przekazania została dopiero 14 listopada obustronnie zaakceptowana i podpisana. Nie spomnieliśmy w jakich to się odbywało okolicznościach. Otóż 11 Listopada w Warszawie stronnictwa rząd lubelski składające potężnej zorganizowały manifestacyi, co pochodami licznemi się w jedno zlewając, zyskała potem miano "gwiaździstej". Okrom tego strajk generalny przez PPS proklamowany miał rozmiar tegoż poparcia wszystkim unaocznić, zaś jeśli dodamy do tego faktyczny bezrząd i rozpoczętą akcję przez POW, Milicję Ludową PPS (dawne Pogotowie Bojowe), akademików, skautów a i wreście spontanicznie działający lud uliczny, by Niemców rozbrajać, ogrom chaosu zda się chyba pełny... 
   Deputacyja manifestujących** przyszła do Piłsudskiego, by mu wręczyć czerwonego sztandaru w tejże manifestacyi niesionego, aliści ów odmówił przyjęcia tego daru, argumentując, że "ma obowiązek działania w imieniu całego narodu". I w tych słowach widzę dowód najlepszy na koronną między Daszyńskim i jego kolegami, a Piłsudskim różnicę: oni uważali, że szczęście narodu i pomyślność państwa zależy od uszczęśliwienia warstwy społecznej, którą reprezentowali, zaś on miał pełnię świadomości, że tego lekceważyć nie można, ale że państwa na tym zbudować się nie da.
  Dlatego właśnie, zrugawszy delegatów rządu lubelskiego, zasię przybyłego 12 Listopada do Warszawy samego Daszyńskiego z częścią rządu***, zażądał odeń ustąpienia. Daszyński oponował tęgo, zatem Piłsudski uciekł się do sposobu nie nazbyt wybrednego, choć skutecznego wielce. Wezwał mianowicie Rydza-Śmigłego, w tymże rządzie ministra spraw wojskowych (nawiasem od początku deklarującego objęcie tegoż ministerium w zastępstwie... jeszcze nieobecnego Piłsudskiego:), by się określił względem lojalności własnej. 
   Rydz, co było nietrudnem do przewidzenia, strzelił kopytami i zdeklarował, że się zawsze uważał za podkomendnego Piłsudskiego i takim chce pozostać. Jak to dziś młodzi mówią: "krótka piłka"... Rozgoryczony Daszyński, świetnie rozumiejąc, że bez oparcia w wojsku niczego nie zdziałają, brakiem tegoż oparcia uzasadnił swoją i rządu tego dymisję. 
  Obiecywałem wyłożyć, czemuż uważam, że rząd Daszyńskiego i rząd Moraczewskiego, nieledwie z tych samych ludzi złożony, uważam za dwa niemal przeciwne sobie światy... Technicznie jednak powinniśmy mówić o rządzie lubelskim Daszyńskiego, czy jak kto woli: o "pierwszym" rządzie Daszyńskiego i owe przeciwieństwa, do których zaraz przejdę, w równej mierze tyczą się rządu Moraczewskiego, co rządu Daszyńskiego "drugiego", czy jak znów kto woli: "warszawskiego". Ten pierwszy zakończył żywot 12 Listopada bezapelacyjnie, zatem Daszyński na kolejnej kilkudziesięciotysięcznej manifestacji 13 Listopada przemawiający, występuje jako persona zgoła prywatna, polityk socjalistyczny, aliści bez władzy jakiejkolwiek. Dzień później już by sobie na to pozwolić nie mógł... bo znów był premierem...:)
   Tych opisanych dni kilka manifestacyj, rozbrajań, nastrojów coraz więcej rewolucyjnych, to są prawdziwe argumenty, które do członków Rady Regencyjnej przemówiły, by Piłsudskiemu co rychlej tejże władzy oddać, która, zda się, coraz im więcej zdawała się być tem ziemniakiem gorącym z ogniska wyciągnionym, co to dziatki ongi się niem przerzucały, utrzymać nie mogąc... I nie bez kozery tu jedna rzecz właśnie będzie: owo przywołanie Daszyńskiego do Warszawy i złożona przezeń dymisja, która pokazała, że coś, co się regentom zdawało nie do opanowania, Piłsudski okiełznał w jednej godzinie...
   Rząd Daszyńskiego "lubelski" był rządem rewolucyi, prawda że w intencjach miarkowanej (co podług mnie tylko naiwności inicjatorów dowodzi), ale jednak to był bunt! Próba przewrotu, zamachu, zwijmy to jak chcemy, ale tytułem swoistej uzurpacji sobie praw do przemawiania w imieniu narodu. Ten bunt i ta niepokorna zuchwałość, taka romantyczna, taka piękna w swem szlachetnem porywie... Naprawdę, to był ten moment, co go byśmy mogli zwać zdobyciem Bastylii naszej... I cóż mamy potem? Pokorne podporządkowanie się człowiekowi, którego władza w danym momencie była tylko władzą zwierzchnika sił zbrojnych****, co gdyby analizować na zimno bez odniesień do nazwisk i konkretów, brzmiałoby jak relacja z jakiegoś latynoamerykańskiego operetkowego puczu, zdławionego wolą kandydata na dyktatora... doprawdy nie dziwię się, że apologeci tegoż rządu nie chcą o tem końcu mówić żałosnem...
   Ale 14 Listopada cyrkumstancyje się zmieniają diametralnie. Piłsudski, legalnie co najwyżej dowódca sił zbrojnych, otrzymuję z rąk Rady Regencyjnej pełnię władzy państwowej... w państwie, którego wciąż jeszcze przecież nie ma:) W jurydycznym sensie tworzy nam się tu przedziwna miszkulancja, aż dziw, że się okazała strawną... :)
       

  Nie wiem jak na Was, ale na mnie owa pospieszna niezdarność tegoż dokumentu i forma zgoła nie przystająca do wagi, niemałego uczyniła wrażenia. A przecie ta niepozorna kartka z jedną zaledwie pieczęcią ma w historii naszej wagi równej konstytucjom i traktatom! Wagi praktycznej, bo o samem dokumencie niemal nikt nie pamięta, co znakomicie zresztą z jego charakterem koresponduje...:)
   Zaraz po tem, zwierzchnik sił zbrojnych obdarzony pełnią odpowiedzialności i władzy państwowej nominuje Prezydenta Ministrów, bo tak się wtedy premiera nazywało, w osobie... dwa dni wcześniej zdymisjonowanego Daszyńskiego. Ten rządu nie tyleż formuje, co zatrzymuje stary swój i podejmuje rokowania z endekami o stworzenie tegoż Rządu Narodowego, wszystkim Polakom wspólnego, do powołania którego oba dokumenty Rady Regencyjnej Piłsudskiego obligowały.
  Mamy tu zatem pełnię legitymistycznej ciągłości, gdzie niewiele zostaje z lubelskich porywów rewolucyjnych... Kajzer niemiecki powołał Radę Regencyjną do czasu aż nam wyznaczy króla, ale sam był upaść zdążył, nim tego dokonał. Rada, formalnie pełnię władzy mająca i wobec upadku Cesarstwa aspirująca do władzy niezależnej w kraju niepodległem, przekazuje ją brygadierowi Piłsudskiemu, a ten powołuje drugi, "warszawski" rząd Daszyńskiego, z nadzieją na jego rychłe rozszerzenie się w Rząd Narodowy.
  Ex definitione zatem nie mógł ten rząd nadto broić wiele, by endeków i inszych do cna nie zrazić. Zatem mamy w miejsce buntu i rewolucji pełen legitymizm i samoograniczenie się... które się zdaje psu na budę, bo endecy z Daszyńskim rozmawiać nie chcą, a Thugutt w Lublinie wydaje imieniem Daszyńskiego dekret o ośmiogodzinnym dniu pracy i ustanawia „Warunki służbowe minimalne dla niższej służby fol­warcznej (parobków)". Dla endecji to płachta na byka, zatem Piłsudski, żeby było jeszcze śmieszniej, Daszyńskiego w tym drugim rządzie zarazem zwierzchnik i podwładny (jako minister spraw wojskowych), musi jakiejś znów wolty wykonać.
   Proponuje mu jej sam Daszyński, który się decyduje ustąpić dla dobra sprawy i na swoje miejsce proponuje Jędrzeja Moraczewskiego, inżyniera kolejowego z Galicji i socjalistę z PPS-u***** . Piłsudski tego akceptuje i w nocy 17 Listopada powstaje rząd nowy (Daszyński w pamiętnikach twierdzi, że to on go jeszcze przygotował), pod Moraczewskim, któremu nominację Piłsudski miał przekazać temi słowy:
 "Panie kapitanie, ma pan zostać prezesem ministrów, ale pod dwoma warunkami: pierwszy, by pan nie wkraczał swymi zarządzeniami w jakiekolwiek stosunki społeczne, drugi [w tym momencie Piłsudski podniósł głos], wypracuje pan w ciągu jednego tygodnia ustawę wyborczą, i to tak, jak gdyby pan miał budować okopy"
   Ordynację Moraczewski rzeczywiście przygotował tak, jakby kopał transzeje pod ogniem: w ciągu trzech dni! Czemu to było tak extraordynaryjnie pilnie potrzebnem? Bo ordynacja ta być miała niejako załącznikiem do ostatniego przygotowanego dekretu rządu poprzedniego: „Dekretu o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej", który ogłoszono 22 Listopada już jako dekret Tymczasowego Naczelnika Państwa, gdzie określano tymczasowe władze państwowe, ich zależności i kompetencyje, jako i przyszły ustrój państwowy. No i też Naczelnik Państwa być nie mógł własnego premiera podwładnym, tandem Piłsudski nie mieszkając, z tąż samą datą dymissyi z funkcji ministra składa...
   Co się drugiego warunku Moraczewskiemu postawionego tyczy, to luboż ów go miał za nic, luboż też wiedział, że przyjaciel tak rzec musiał, ale przymykać oko będzie, dopóki będzie mógł, luboż też to i od początku była jeno pro publico komedia... Ale o tem to już w nocie tegoż cyklu kolejnej...
_____________________
* - wybrany w styczniowych wyborach 1919 roku jako poseł do Sejmu, przyjąć już mandatu nie zdołał, bo od tyfusu pomarł. Nawiasem, nosząca dziś jego miano kielecka ulica, nieuctwu władz miasta urąga, bo go tam piszą "Leoffler"...
** - m.in. z Zygmuntem Zarembą, przyszłym działaczem socjalistycznym, organizatorem Robotniczych Batalionów Obrony Warszawy w 1939 roku i jednym z filarów Rady Jedności Narodowej (podziemnej namiastki parlamentu) i Tadeuszem Szturm de Sztremem, w przyszłości znanym ekonomistą, jednym z twórców Instytutu Gospodarstwa Społecznego , który to Instytut przez lat kilka będzie de facto utrzymywał ze swej pensji w redakcji "Ekonomisty", inicjator wydawania Małego Rocznika Statystycznego, przy którym i udziału mieć niemałego będzie jego brat Edward, dyrektor Głównego Urzędu Statystycznego w latach 1929-39.
*** Thugutt z częścią rządu do samego końca jego istnienia pozostawał w Lublinie.
**** Na mocy odnośnej deklaracji Rady Regencyjnej z 11 jeszcze Listopada.
***** oficera z I Brygady Legionów... i przyjaciela Piłsudskiego:), o którego nieprzecenionej czynności jako późniejszego ministra robót publicznych pewnie jeszcze pisał będę, tu jeno dodam, że w dwudziestym roku znajdzie się znów jako ochotnik na froncie i niebywałą odwagą na krzyż Virtuti Militari zasłuży. I straci też na tej wojnie szesnastoletniego syna, również ochotnika... Sam zginie od kuli sowieckiego żołnierza, ale dopiero 5 sierpnia 1944 roku...
   I jeszcze coś, co te relacje z Piłsduskim w pełni ukaże: willę "Milusin" w Sulejówku, którą powszechnie się z Piłsudskim kojarzy, Piłsudzcy nabędą, poinformowani o jej okazyjnej cenie i namawiani tęgo przez tejże willi sąsiadów, od 1920 roku właścicieli pobok stojącego dworku, Zofii i Jędrzeja Moraczewskich...