O wielgiej wiktoryi naszej, co do której nawet pewności nie mamy, zali miejsce miała...

   Nim do rzeczy przejdziemy meritum, godzi się dzisiejszego święta,11 Pułku Ułanów Legionowych imienia Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego , bo taka to nazwa była od lat trzydziestych oficjalną, uczcić toastem za pamięć pułku tegoż, takoż jak i dziś przypadającej rocznicy bojów tegoż pułku o Wilno, prowadzonego pod komendą Mariusza Zaruskiego, o którem najwięcej żeśmy przy sposobności noty o Rzeczpospolitej Zakopiańskiej rzekli...:)

  W ostatniej notce cyklu naszego (I, II, III, IV, V, VI, VII , VIII , IX,) żeśmy rozprawiali o niesnaskach w cesarstwie pomiędzy młodziutkim cesarzem Ottonem II i bawarskim książęciem Henrykiem, przezwanym dla tegoż sporu Kłótnikiem. Wspomnieliśmy o spisku, w którem uczestniczyć mięli Kłótnik, książęta polski i czeski oraz biskup Fryzyngi, Abraham. Pokończyliśmy konkluzją, że wszytkich ich (okrom Mieszka) Otton w taki czy inszy sposób pokarał i postawiliśmy kwestyją zali na pewno cesarz jednak i Mieszkowi nie próbował dać jakiej nauczki.

   Jeśli co można jeszcze wnosić z onych przedstawionych zawirowań, bojów, klęsk i wypraw powtórnych, a potem jeszcze i powtórnych, po tych przegranych pierwszych powtórnych, to stwierdzić wypadnie, że Ottonowi z pewnością nie brakowało ani zajadłości, ani uporu (czy jak kto woli: konsekwencji). Trochę gorzej z talentem wojennym, czy też i może ze zwykłym szczęściem, ale to zdaje się cesarza w najmniejszej mierze nie zrażało... Tem więcej zatem z obrazu takiego rysowałby się człek, który by Mieszkowi nie odpuścił. A ściślej, nie odpuściłby bez jakiej po temu extraordynaryjnie ważkiej przyczyny.

   Rzeczy dokładnie przemyślawszy, doszedłem ku konstatacjom, że nie było persony, która by na Ottona wpłynąć w tem duchu mogła, zatem przyczyna taka być mogła tylko polityczna dwojakiej natury. Pierwsza to taka, że były jakie wielkie nadzieje na przeciągnięcie Mieszka na swoją stronę i nie chciano by jakiem niebacznym atakiem, przyszłego być może sojusznika, zrażać. Co, jeśli miejsce miało, znakomicie by o dyplomatyce Mieszkowej świadczyło, bo wiemy, że owszem, przeszedł on do cesarskiego obozu, ale dopiero po śmierci Ottona, a i też nie od razu, bo dopiero w Roku Pańskim 985. Zatem jeśli ten się czego przez te swoje lata ostatnie spodziewał, to znaczyłoby, że mu Mieszko oczy mydlił wybornie i kręcił nim lepiej jak Zagłoba Rochem Kowalskim...:)     Możność wtóra, pierwszej nie wykluczająca, a być i może że jej składową będąca, to jakie dobrowolne przez Mieszka uczynione finansowe wsparcie, czy to pod pozorem trybutu, czy darów, nieważne... ważne, że wojnę toczącemu, do której to jak wiadomo, potrzeba zawsze trzech rzeczy, czyli pieniędzy, pieniędzy i jeszcze raz pieniędzy, jawił się jako jaka dojna krowa, której pod żadnym pozorem nie należy przeszkadzać szczypać trawy i trawić... Nie bez kozery może i to, że Mieszko się zbrojnie w żaden sposób w ten konflikt nie angażował... Jeśli przy tem wszytkiem nadal jeszcze uchodził za stronnika Kłótnika, to naprawdę jako to młodzi prawią: szacun dla Mieszkowej dyplomatyki...:)

   Jeśli jednak te odrzucimy koncepty, to naprawdę nie pozostaje nam chyba już nic racjonalnego, co by wstrzemięźliwość cesarską wytłomaczyć mogło, zatem wracamy do kwestii, czy aby na pewno takiej próby nie było?

Okazuje się, że jest i na ten temat niezgorzej się do logiki akomodująca teoria, dodatkiem dwoma zapisami kronikarskiemi podparta. Pocznijmyż zatem od tych zapisów.  Pierwszem będzie kronika biskupów dawniejszego Cambresis, a dzisiejszego Cambrai ("Gesta episcoporum Cameracensium"), które dla roku 979 odnotowują, że był się cesarz wybrał wojennie "na Słowian", zasię powrócił dopiero w grudniu i raczej na tarczy... Dotychczas większość historyków rozumiała to w ten sposób, że na któreś z plemion Połabia, tyle że aby cesarskim pludrów przetrzepać, to jednego jakiegoś plemionka by za wątłe siły były, zatem albo w grę by wchodził Związek Wielecki, sojusz pokrewnych plemion nadbałtyckich i związanych z niemi inszych (tyle, że o działaniach Wieletów mamy całkiem sporo relacji i wszystkie o tej wojnie milczą), albo jakiś doraźnie sklecony sojusz innych Słowian, gdzie w grę wchodzą nam nibyż podbici, ale przecie ciągle groźni, Łużyczanie, albo plemiona znad Soławy, Sprewy i Haweli, czyli nasi starzy znajomi: Stodoranie, Doszanie i insi, być i może, że Lubuszanie takoż...

  Znając znów, że Mieszko między temi plemionami ostro lawirował i ku jakiej jedności już to nakłaniał, już to przymuszał, nie zdziwiłbym się w tem jakiej jego ręki, a może i osoby własnej na czele wojska własnego, widząc... Czemuż tak sądzę? Ano i tu się kłania źródło wtóre, czyli kolejny stary znajomy: Thietmar, który o wojnie oczywiście milczy, ale to nam jakby u tego kronikarza nie nowina, że jak mu co było nie w smak, to przemilczał, albo wykręcał się sianem. Aliści napisał coś o drugim Mieszka małżeństwie, co by sugerowało, że jednak nie upilnował języka:)

  Otóż drugą żoną Mieszka została Niemka Oda, córka margrabiego Marchii Północnej, Dytryka... Tak, tak! Tego samego, co d... nie ruszył, gdy się Hodon na Mieszka wyprawiał, by baty pod Cidini dostać! Sęk w tem, że Oda była już mniszką w klasztorze w Kalbe! Zatem, żeby jej z tego klasztoru wydostać, konieczną była zgoda biskupa, a tej wiemy, że biskup Hildiward nie tylko nie udzielił, ale i rzecz całą napiętnował jako skandal, pogwałcenie prawa kanonicznego i nie wiedzieć jakich jeszcze praw boskich... Nawiasem, nie on jeden przeciw temu małżeństwu pyskował...

   Skoro zatem rzecz do skutku przyszła, musiały się za nią wstawić potencje od biskupa wyższe, czyli wydawałoby się, że arcybiskupie, ale że Thietmar pisze, że się to w ogóle bez zgody Kościoła odbyło, tedy najpewniej to sam dwór cesarski za tem obstawał... A czemuż by miał tego pragnąć, to nam właśnie mimochodem zdradza Thietmar, pisząc, że to oczywiście naganne, ale że zważyć trzeba jak wiele się dzięki temu poświęceniu Ody dobrego stało, a to mianowicie:

  "Kiedy matka Bolesława [Dobrawa-Wachm.] umarła jego ojciec poślubił bez zezwolenia Kościoła mniszkę z klasztoru w Kalbe, która była córką margrabiego Dytryka. Oda – było jej imię i wielką była jej przewina. Albowiem wzgardziła Boskim oblubieńcem, dając pierwszeństwo przed nim człowiekowi wojny (…). Z uwagi jednak na dobro ojczyzny i konieczność zapewnienia jej pokoju, nie przyszło z tego powodu do zerwania stosunków, lecz znaleziono właściwy sposób przywrócenia zgody. Albowiem dzięki Odzie powiększył się zastęp wyznawców Chrystusa, powróciło do ojczyzny wielu jeńców, zdjęto skutym okowy, otwarto wrota więzień przestępcom."

   Są próby czynione, by tego inaczej rozumieć, niźli w ten najprostszy i najlogiczniejszy sposób, czyli, że to było zawarcie niepisanego pokoju po niewypowiedzianej wojnie. Z całym szacunkiem dla tłumaczenia prof.Jedlickiego, idę o zakład (mimo, że nie mam pod ręką łacińskiego oryginału), że Thietmar nie pisał o jeńcach, tylko o więźniach. Samo pojęcie "jeniec" w rozumieniu wziętego do niewoli żołnierza zrodziło się gdzieś dopiero w XV wieku, zatem takie tłumaczenie to ahistoryzm, choć zrozumiały u profesora Jedlickiego, pragnącego oddać czytelnikowi współczesnemu właściwy sens. Myślę, że najwłaściwiej byłoby tu mówić o brańcach, czyli o szeregowych wojownikach bez majątku i zamożnych rodzin, którzy by ich z niewoli wykupić mogli oraz o ludności najzupełniej cywilnej, w wyniku danej wojny pochwyconej i pognanej na ziemie zwycięzcy. Ci ostatni rzec by można, że w zasadzie robili to samo po owym porwaniu, czy zawłaszczeniu, co dotychczas, czyli uprawiali rolę tudzież pełnili inne powinności służebne, ale już na rzecz innego pana. 
   Otóż przyjmując, że Mieszko brał Odę z pełną wiedzą i aprobatą jej ojca, a nie mamy żadnego powodu, by o tym wątpić, a co więcej, widziałbym w margrabim jednego z głównych architektów tego porozumienia i pokoju opartego na owem małżeństwie, to Mieszko był winien Dytrykowi wiano, którego u saskich możnych na tamte czasy przyjmowano zwyczajowo na jakie trzysta solidów. Mógł naturalnie Mieszko tego wypłacić w gotowiźnie, czy w jakich dobrach, ale mógł i postąpić tak, jak tego uczynił jego prawnuk, Kazimierz Odnowiciel, gdy brał siostry ruskiego kniazia Jarosława Mądrego(1039), któremu zwrócił 800 brańców, pojmanych jeszcze przy kijowskiej wyprawie dziadka, Bolesława Chrobrego(1018). Pewno, że ci postarzali w niewoli nieszczęśnicy już nie mogli być w cenie równi niewolnikom młodym i zdrowym, których w czasach Mieszkowych ceniono nawet i po dziesięć solidów od łba, ale dla trzydziestu uwolnionych ani by Thietmar sobie głowy taką nie zawracał argumentacją, ani by też i Dytryk tych bojów o wydostanie córki z klasztoru nie wszczynał! Tandem odnotowujemy tejże teoryi z kronikarskiego obowiązku, ale i z punktu ją odrzucamy, bo iżby to sens miało, to tych uwolnionych być musiały setki, a może i tysiące...
  Jeśli przyjmiemy, że to małżeństwo w rzeczy samej służyło zawarciu pokoju i zwolnieniu tych setek brańców, to z punktu się rodzi kluczowe pytanie: z jakiejże, na Miły Bóg, wojny by mieli być ci brańcy, skoro niby żadnej nie było, a w każdem razie oficjalna historiografia albo milczy, albo powątpiewa o tem? Jeszcze spod Cidini? Przecież sam Thietmar pisał, że stamtąd żywa noga (okrom tych dwóch najważniejszych grafów, w tem i jego rodzonego tatusia:) nie uszła! No to skąd ci jeńcy?  Z potyczek przygranicznych jakich by się tego miały setki nazbierać i nagle to dla Dytryka taki problem, że nie inaczej tylko córkę z klasztoru porywać? Nie sądzę... Podobnie jak dla tej samej przyczyny nie sądzę, by to o kmiotków z osad pobranych szło... osobliwie, że ci by najwięcej być musieli Słowianami, zatem ani by za niemi tak Dytryk nie obstawał, ale i pytanie, czy by się Mieszko poważył onych łapać, na szwank swoje narażając tameczne układy i sojusze...
   Podług mnie Dytryk najgorliwie wkoło tegoż pokoju chodził, bo zdaje się, że i sam nie był prawdziwie Mieszkowi wrogim, ale że cesarz wyprawy zarządził, to iść musiał. I najpewniej najwięcej w owych jeńcach sam poszkodowanym tam został, co by i tę gorliwość tłomaczyło, ale i pośrednio wskazywało na miejsce konfliktu, czyli na ziemie Słowian pod Dytrykową Marchię Północną podpadających, czyli znów wracamy do naszych Stodoran (Hawelan), Doszan i innych...
   Podług mnie rzecz się rozegrała tak: przyszło do jakiegoś pomiędzy Słowianami tamecznemi zawirowania, przy czem nie wiadomo, czy już do otwartego buntu, czy też cesarz zamierzał ich pacyfikować profilaktycznie. To by tłomaczyło brak tej wyprawy w większości kronik, skoro to w zamyśle być miała nie tyle wojna, co ekspedycja karna... Być też i może, że w pamięci kronikarzów późniejszych zlało się to powstanie z wielkim powstaniem Słowian Połabskich o parę lat późniejszym (983), które wstrząsnęło posadami cesarstwa*. To by też i tłomaczyło enigmatyczność zapisu kroniki z Cambresis, wspominającej o wyprawie ogólnie "na Słowian". Gdzieś nam się tu w tej wojnie pojawia Mieszko ze swoimi ludźmi, ale czy był w niej już od początku i czy był być może tegoż zamieszania spiritus movens, tego się rozstrzygać nie podejmę. 
   Czy cesarz, podejmując wyprawę, wiedział, że przeciw Mieszkowi idzie, czy się tego wywiedział już w jej trakcie, tego też się możemy tylko domyślać. W każdym razie zamiarów nie odmienił, być i może mniemając, że dwie pieczenie na jednem upiecze ogniu, czyli Słowian poskromi, ale i tego ostatniego niepokaranego stronnika Kłótnika rzuci na kolana.
  Znowuż możemy jedynie spekulować o przebiegu tej wojny i czy do jakiej walnej bitwy w ogóle doszło. Są oponenci, co twierdzą, że nie mógłby Mieszko stawić czoła cesarskiej potędze w polu i że rzecz się odbyła tak, jak tego późniejsze pokazują doświadczenia Chrobrego... że się Niemiaszków włóczy po polach i lasach jak długo się da, by się wymęczyli i wymordowali, że się im tęgie grody szykuje, by się wykrwawili w szturmach i oblężeniach i wrócili jak niepyszni z niczem...
   Teoria znakomita i sam bym jej przyklasnął, gdyby nie jeden drobiazg: w ten sposób wojując się setek jeńców nie zdobywa! Zatem być musiała jakaś, kompletnie nam nieznana, wielka bitwa, coś na podobieństwo rangą nieledwie Grunwaldu, gdzie pod Mieszkowym dowództwem stanęły plemiona z niemałej części Połabia. Uważcież, że za lat kilka ci sami Słowianie wielkiego swego powstania poczną od zajęcia swej dawnej Brenny, ninie Brandenburgiem zwanej, z której ledwo nadąży dać nogi biskup Folkmar i... markgraf Dytryk:) A Mieszko jakoś z pomocą teściowi nie pospieszy...:) Ciekawość czemu? Sentymenty wobec niedawnych sojuszników i podkomendnych?
   I jeśli taki przyjmiemy scenariusz, to nam się zaczynają te rzeczy do kupy składać: ten gorączkowy pośpiech w załagodzeniu sporu, ta Oda, nieledwie wykradana z klasztoru**, Mieszkowe profilaktyczne działania obronne***, a przede wszystkim to późniejsze wielkie uszanowanie na cesarskim dworze, jakim się Mieszko cieszył, gdy do aliantów cesarskich przystał. Bo też i ciężko nie szanować wojownika, co by po dwakroć Niemcom tęgo skóry przetrzepał i był w ich oczach niepokonanym...:) Uważcież na to, jak go nazywa tu Thietmar: "człowiek wojny". A przecie my go kojarzymy z chrystianizacją i kraju budowaniem:) A że tam jakieś utarczki na pograniczach, to jakoś nam narodowej świadomości nie za bardzo zajmuje...:) A przecie nie zbudowałby tego państwa inaczej jak krwią i żelazem, czego mu nie pamiętamy, lub nie pamiętać wolimy... 
   Zamyśliłem na tej nocie cyklu tegoż kończyć, ku niemałej zapewne uldze Lectorów (z wyłączeniem Jaśnie Wielmożnej Pani Grażyny, której to czasy i thema umiłowana, i Torlina, który nam nowych wątków przyłożył:)), ale nie sposób jej w nieskończoność ciągnąć, tandem o tych aliansach Mieszkowych późniejszych, z przydatkiem paru refleksyj własnych o pierwszych Piastach, napiszę w nocie kolejnej i tem razem już z pewnością ostatniej...:)
______________________________
* - powstańcy m.in. zdobyli i spalili Hamburg
** - nawiasem chyba przypadła Mieszkowi do gustu, skoro żyjąc z nią jakieś 10-11 lat spłodził trzech synów, a być i może i więcej, przyjmując, że w tamtych czasach poronienia i martwe porody były może i od żywo urodzonych częstsze, zaś za tyleż samo lat z Dobrawą przepędzonych jeno jeden Bolko i siostra jego Świętosława, która posłynąć miała jako skandynawska Sygryda Storrada, żona i matka królów, a jeśli Jasienica ma rację, to i jako ta, co zgubiła ichniego herosa nad herosami, Olafa Tryggvasona...

*** - archeologowie dość zgodnie twierdzą, że co najmniej Gniezno i Ostrów Lednicki zostały potężnie ufortyfikowane właśnie w ostatnim ćwierćwieczu X wieku, czyli, że te decyzje o rozbudowie musiałby Mieszko podjąć w tych właśnie, lub niewiele późniejszych latach, najpewniej licząc się z możliwością niemieckiego odwetu.

                                        .