O kuligach dawniejszych...

  Kulig Polakowi spółcześnemu jeno już znaczy sannę jaką, czasem przy tem i biesiadkę przy ognisku w lesie niedużą, w każdem bądź razie w takiem kształcie nam to imaginacyja podsuwa, a i wszelkiej maści macherzy od "spotkań integracyjnych", czy wywczasów za grosz słony, co tego jednem tchem w ofercie swej wyliczają pomiędzy bilardem jakiem, sauną, czasem basenem i spa dla niewiast (jeśli hotel czy pensyonat zasobniejszy), cokolwiek by to ostatnie znaczyć przy tem miało...

Jeno, że taka kuligu wizja tak się ma do dawniejszych kuligów staropolskich jak kondel po śmietnikach myszkujący do charta łowczego z magnackiej psiarni! Śmiech mię brał pusty przed laty, gdym czytał w recenzyjach jakich, że Imć Hoffmann w początkowych "Potopu" obrazach scenę kuligu pono wybornie odmalował... Pewnie o te sceny szło, gdziem ja jeno przejażdżki widział saniami w arcyurodnych, przyznaję, plenerach...

  A przecie kulig to obrzędowość cała! To punkt arcyważki i nie dowolnie byle kiedy w roku czyniony, choć i bywali magnaci, co dla pustoty i wysadzenia się na zbytek sztuczny kuligu latem czynili jako Radziwiłł po drodze solą sypanej, luboż jak Sułkowski, co jeszcze Augusta III na tę sannę uprosił, po gościńcu na milę tłuczonym cukrem posypanym...

  Primo, że kuligiem poczynano przedostatni tydzień zapustny i jeno one do Wstępnej Środy trwać miały prawo, secundo, że z niemi się i moc inszych tradycyją i obyczajem trwale zapisanych elementów wiązało, z których nam dziś już jeno śnieg i sanie ostały, a dobrze jeszcze jak konie przed niemi, bom już i karykatur kuligowych za automobilem czy traktorem widział...:(((

  Przyjdzie najprzód etymologijej kuligowej (czy kulikowej, jak jeszcze u Wacława Potockiego* najdziem) objaśnić, a to mianowicie się stąd wzięło, że całe to z pochodniami się po lesie czy polach uganianie, to rzekomo wszytko kulika-ptaszka błotnego szukanie:)) Że o niego tąż porą roku w Maghrebie może łacniej, niźli na ziemiach naszych, to mi się widzi, że szlachcie naszej na poczuciu humoru Monty Pythonów godnego nie zbywało...:) Najkrócej rzekłszy kulig dawniejszy to cosi na kształt obwoźnego balu maskowego było, gdzie przy muzyce się szlachta poprzebierana za Cyganów, Żydów, kramarzów wszelkiej maści, dziadów proszalnych i teorbanistów od dworu do dworu woziła, nieuchronnie po antrakcie w danem dworze dłuższem, gospodarzów ze sobą do następnego uwożąc... Skretarzowi królowej Marysieńki, Imci Clermontowi, zawdzięczamy opisu kuligu, co go jutro mieć będziem właśnie rocznicy.

 20 bowiem Januara Anno Domini 1695 zjechało się towarzystwo zaproszone do pałacu Daniłłowiczów i trzeciej popołudniowej godzinie wyruszono na trębacza znak kawalkadą przez 24 Tatarów otwieraną**, zasię za niemi dziesiecioro sań czworokonnych, w szydło zaprzężonych***, a na każdych muzyka insza... Tu Żydzi z cymbałami, zasię po nich Kozacy z teorbanami, janczarowie z piszczałkami i której tam jeszcze jaki magnat z zaproszonych nie miał kapeli, wszytko to na saniach korowód poprzedzających gościom sannę graniem umilało... Dalej sto siedm sań z gośćmi płci obojga, ustrojonemi jak najbarwniej i najstrojniej, gdzie piór i czubów mnogość niezliczona, a sań niemal widać nie było spod futer i kobierców. Bokiem przy saniach, osobliwie tych, gdzie płci nadobnej przewaga, kawalerowie co więcej ogniści konno, przy tem choć nie za tąż okazyą, ale znane byłyż i popisy młodzieńców winem podochoconych, by z wierzchowca między panny na saniach skakać i, nibyż za pozorem salwowania się od upadku, obłapiać je nielutościwie...:))   

  Kończyły zaś kawalkadę sanie w kształcie Pegaza uformowane, z których młodzieńce śród gawiedzi ciskali nadrukowanych kart z poezyjami Ustrzyckiego i Chrościńskiego...

Orszak ów, za koleją nawiedziwszy warszwskie pałacyki Radziwiłłów, Sapiehów, Potockiego wojewody i kasztelana lubelskiego Lubomirskiego, przez Ujazdów na koniec w Wilanowie u Ichmościów Króla i Królowej stanęli. Wszędzie zaś, gdzie się nibyż dla popasania zatrzymano, pito i tańcowano ochotnie, a ośm setek pochodni blask niczym za dnia uczyniło...

  Na koniec z Xiędza Kitowicza cytacikiem się wesprę, by person drobniejszych zabawy w tej mierze opisać, aliści nim Dobrodziejowi głos oddam, suplika ku Lectorom pokorna, by o experimentum z czcionką zmajoryzowaną co rzec raczyli, bo mię ona się arcyosobliwą zdaje, ale że mię głosy doszły, że dawniejsza się niektórym nadto mikrą widzi, tedym gotów jej na jakie vox populi powszechniejsze odmienić i samemu się w niej wprawiając, z czasem może i nawet akomodować...:)

" Niższej zaś fortuny szlachta wyprawiała kuligi, które były takowe: dwóch albo trzech sąsiadów zmówili się z sobą, zabrali z sobą żony, córki, synów, czeladź służącą i co tylko mieli w domu dorosłego, nie zostawując w nim, tylko małe dzieci pod dozorem jakich dwojga osób, mężczyzny i niewiasty. Sami zaś wpakowawszy się na sanki albo gdy sanny nie było, na kolaski, karety, wózki, na konie wierszchowe, jak kto mógł, jachali do sąsiada pobliższego ani proszeni od niego, ani przestrzegłszy go, żeby się im nie skrył albo nie ujechał z domu. Tam go zaskoczywszy, rozkazywali sobie dawać jeść, pić, koniom i ludziom, bez wszelkiej ceremonii, właśnie jak żołnierze na egzekucji, póty u niego deboszując, póki do szczętu nie wypróżnili mu piwnicy, szpiżarni i szpichlerza; gdy już wyżarli i wypili wszystko, co było, brali owego nieboraka z sobą, z całą jego familią i ciągnęli do innego sąsiada, któremu podobneż pustki zrobiwszy, ciągnęli dalej, aż póki w kolej do tych, którzy zaczęli kulig, nie doszli. Ci zaś, że pospolicie byli najmniej majętni, a do tego garłacze koronni, nie mający zaległych trunkami piwnic ani zapaśnych szpiżarniów, niedługo w domach swoich kompanią zabawili, ile już deboszami w innych domach dostatniejszych znużoną.

Poczynały się te kuligi zwyczajnie w przedostatni tydzień zapustny i trwały do Wstępnej Środy. Że takowe kuligi najwięcej bawiły się pijatyką i obżarstwem, przeto mniej dbając o tańce, przestawali na jakim takim skrzypku, czasem z karczmy porwanym albo między służącą czeladzią wynalezionym; chyba że gospodarz miał swoją domową kapelę albo też rozochocony posłał po nią gdzie do miasta. Najsławniejsze co do pijatyki i brawury te kuligi były w województwie rawskim, gdzie się nieraz krwią oblewały, a jeżeli się kto obcy przez niewiadomość wmięszał do tego kuligu, a nie podobał się mu albo nie mógł wystarczyć zdrowiem pijaństwu, zbili jak leśne jabłko, suknie w płatki na nim podrapali i wypędzili, jakoby dla słabego zdrowia niegodnego tak dzielnej kompanii."

________________________________________

* W "Marii" Malczewskiego mamyż i takiej strofy:

"My sobie jedziem kulikiem;

I w noc, i we dnie,

Maska nas kryje - a kto chce wiedzieć,

Skąd my i czyje, to odpowiedzieć,

Śmiechem i krzykiem.

Szczera ochota

Otwiera wrota..."

** w służbie u królewicza Jakuba pozostających

*** w szydło czyli koń za koniem... Koń obok konia to zaprzęg "w poręcz"...