O kuźnikach pośledniejszych i o wojnach leśnych...

...czyli cyklu naszego kuźniczego część szósta (I, II, III, IV, V). Pośledniejszych, naturaliter, od Roździeńskiego, aliści ta pośledniość jeno z naszych się bierze wyobrażeń, bo że Ów był okrom swego rzemiosła i poetą niezgorszym, temuż imaginacyję naszą zapładnia, temuż nam on znaczny, że dziś i ulice Onegoż miano noszą... A kto słyszał o Słupskich, Łojkach, Pankach, Marciszach czy Duraczach? Może jeno mieszkańcy wsi czy miasteczek, po dziś dzień od nich założonych i miana swe wywodzących, jako Suchedniów od Suchyni. A to przecie rody kuźnicze całe, znaczne i bogate tak, że Roździeńskiego może by i dla fachowości jegoż i zatrudnić chciały, przecie bratać się? Z takim hołyszem?  Walentego Duracza nobilitował Batory, co dla rzemiosła, osobliwie tego, co oręż dawał, miał aż nadto serca otwartego. Przecie i to signum narodowi naszemu swoiste, bo uszlachcał król-Madziar kuźnika-Polaka za de facto dawniejsze onego zasługi, gdy za króla Zygmunta Augusta, z Litwinów i Włoszki się wiodącego, żelazo na najpierwszy w Warszawie most dawał! Tak, ten o którem sam Mistrz Jan z Czarnolasu swej popisał fraszki:
               Nieubłagana Wisło, próżno wstrząsasz rogi,
               Próżno brzegom gwałt czynisz i hamujesz drogi;
               Nalazł fortel król August, jako cię miał pożyć,
               A ty musisz tę swoje dobrą myśl położyć,
               Bo krom wioseł, krom prumów już dziś suchą nogą
               Twój grzbiet nieujeżdżony wszyscy deptać mogą.
  Gęsto i rody te, Duraczowym śladem, po indygenat sięgały; gęsto też szlacheckie kopiując obyczaje, wiązały się maryjażami dla pomnożenia majątku, luboż i znaczenia swego. Pisał sam Roździeński, choć błędnie, o pochodzeniu swego rzemiosła, wywodząc je z Miśni:
   "Z tejże ziemie myszyńskiej do Szląska w te strony
     Żelazny i miedziany kunszt jest przyniesiony,
     Przez niektóre wędrowne niemieckie kuźniki,
     Mistrzowne w tym oboju dziele rzemięślniki."
    
     Ale Roździeński mógł o cystersach z Wąchocka, co już w 1179 się nad Kamienną usadowili, nie wiedzieć. Pisał to, co zapewne posłyszał od ojca swego, ów zaś zapewne od swego, zapewne jednak ta wiedza kilku ledwie pokoleń sięgająca, tyczyła się jeno upowszechnienia tejże kuźniczej technologii, w której Roździeński był mistrzem, ergo młotów z kołami młyńskiemi sprzężonych i miechów ogromnych. Jakże się to ma jednak do powszechnie w Europie uznawanego za polski, wynalazku młota podrzutowego, o którem już żeśmy tu i pisali przódzi?
     "Ze Szląska potym do Polski zaś żelazne dzieło
       Przez niejakie Mysznary przyniesione było."
   Ano, że tych Mysznarów nam jakoś długo w badaniach widać nie było, mniemano, że ich Roździeński zmyślił, luboż że to legenda jaka... Aliści, jako się poskrobało głębiej, wylazły i Mysznary, jedne, drugie, trzecie, jeno, że się wszytkie w koligacyjach właśnie kuźniczych rozpłynęły... A to z Kawkami spod Kostrzyna, a to ze znanymi Roździeńskiemu Marciszami z Zawiercia, a to ze Słupskimi...
   Wszytkim, co Śląsko jako tam bodaj i znają wiedzieć, że jest w Katowicach dzielnica, co się Bogucice zwie. Małoż komu jednak znać, że to od familijej kuźniczej znacznej, niejakich Boguckich, którzy tam od XIV mieli wieku swej kuźnicy, sławą i potęgą znacznej. W XVI wieku ród to był tak godny, że niejednemu szlachetce inwidia o ich majątek i znaczenie spać nie dawała... Aliści owi wcale na parantele herbowe nie łasi byli... Zych Bogucki w połowie XVI stulecia córki swej rękę dał... kuźnikowi inszemu, Jakubowi Bruskowi z Małej Panwi, zasię nasz kuźnik-poeta, wielekroć tu spominany, tegoż maryjażu owocem:)
   Bywali po prawdzie i tacy, co od szlachty obyczajów przejmowali, wraz i z temi najgorszemi. By wojnie rodowej między Łojkami i Pankami dać kresu byłoż trzeba lat z górą dwudziestu, a wszystko, co Fredro pisywał o Cześniku i Rejencie, byłoby jak ulał się i nadało lat czterysta wcześniej! Ugoda przed sądem Anno Domini 1560 zawarta, skazywała Łojków na 20 talarów* grzywny za rany i straty w substanycyjej zadane...
   Nawiasem, to jakeśmy przy wojowaniu kuźniczem, to przeskoczywszy o wiek niemal, bym do obrony Częstochowy trzech groszy dorzucić zapragnął... Owoż legenda nam narodowa przeora Kordeckiego maluje jako gołąbka nieomal, srogością najezdników przymuszonego, by oporu stawił z garścią szlachty okolicznej, żołnierza przygarstkiem, wolentarzami kilkorgą i braciszkami zakonnemi, co przecie ex definitione prochu nie wąchali... Ano, przykro to może i komu czytać przyjdzie, aliści w wojnie, co ją paulini jasnogórscy ze starostą krzepickim. Mikołajem Wolskim, o którym tu siła nam jeszcze pisać przyjdzie, toczyli, nieobce im były i rusznice i nawet harmaty! Zakonnicy pod wodzą byłego lisowczyka, xiędza Wyszyńskiego, co szabli na habit odmienił, regularnie lasy starostwa nachodzili i gdy pachołkowie drzewo cięli, braciszkowie z lontami u rusznic, a i u armatek na wozach wożonych czuwali, by onym ludzie Wolskiego wstrętu nie czynili! A przecie to nie byle jaka tam sądziedzka wojenka! Ladaco Wolski, nie ladaco, przecie starosta, ergo władza państwowa, przeto paulinów rozboje czemsi na kształt buntu by i pisać można! A przecie Wolski to nie byle szlachetka, co się starostwa ledwo dochrapał i już nijakiej możniejszej nad sobą nie miał protekcyi! Toć to marszałek wielki koronny, ulubieniec króla samego, z którem pospołu się alchemicznemi bawili experimentami tak zapamiętale, że mało co Wawelu nie spalili!
   Aż dziw doprawdy, że w tej wojnie paulini wygrali, śmierci Wolskiego doczekawszy, bo już po nim nikt nie miał śmiałości onym zbrojno stawać. Xiądz Kordecki po prawdzie na Jasną Górę dopieroż po dwudziestu latach nastanie, aliści nie wierzyć mi, by tam już naonczas nie było takich, co to za młodu z xiędzem Wyszyńskim lasów państwowych rabowali zbrojno...  Luboż, że przepomnieli, jako się rusznice nabija... A i myśl może nienadto poćciwa: skoro to takie rębajły go przeorem obierały swojem, to i może ów nie jeno do brewiarza był zdatny?
____________
*nie miejsce tu, bym zawiłości monetarne wykładał. Przyjmijmyż póki co, że to niemal toż samo, co w czerwonych złotych...